DUHOK - TSK'nin, “askeri güvenli alan" oluşturma amacıyla sınır ötesi operasyon yaptığı Xakurk’u da içine alan Bradost bölgesi, Kürtler için tarih boyunca daimi bir sığınak olmasının yanı sıra Dimdim Kalesi destanı gibi direniş mekanı oldu.
Türk Silahlı Kuvvetleri'nin (TSK) Türkiye, Irak ve İran sınırlarının kesiştiği üçgende yer alan Federe Kürdistan Bölgesi'nin Bradost bölgesine yönelik operasyonu devam ediyor. Bölgeye helikopterlerle indirme yapan askerler ile HPG’liler arasında şiddetli çatışmalar yaşandığı bilgisi gelirken, yine F-16 savaş uçakları ve helikopterle yapılan bombardıman ise Kanîreş bölgesi, Xelifan ve Sîran köyleri çevresinde yoğunlaşmış durumda.
Yapılan bombardıman sonucu bölge halkına ait bağ, bahçe ve ekili araziler zarar gördü. Bölgeye yönelik son günlerde ikinci kez girişilen bombardımana tepki gösteren bölgedeki köy sakinleri, bölgenin insansızlaştırılmak istendiği görüşünde.
ÇAVUŞOĞLU’NUN SÖZLERİ
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, geçtiğimiz yıl Bağdat’ta merkezi hükümet ve Federe Kürdistan Bölge yönetimi temsilcileri ile yaptığı görüşmelerde PKK güçlerini bölgeden tamamen çıkarmak için Xakurkê bölgesine gireceklerini ve bölgeyi kontrollerine alacaklarını açıkça ifade etmişti. Çavuşoğlu’nun bu açıklamasından sonra merkezi hükümet, bölge yönetimi ve İran’ın desteğiyle bölgeye giren TSK askerleri, HPG’lilerin karşılık vermesi üzerine aylar süren çatışmalardan sonra ancak Lelikan bölgesindeki üç tepede konumlanabilmişti. Bölge, 27 Mayıs 2019 tarihinde Xakurkê’yi hedef alan "Pençe" adı verilen operasyonunun başlatılmasına kadar F-16 savaş uçakları ve insansız hava araçlarıyla bombalanıyordu.
TÜRKİYE İLE BİRLİKTE KDP VE İRAN’DA HAREKETE GEÇTİ
Irak Cumhurbaşkanı Behrem Salih ve Başbakan Adil Abdulmehdi’nin Ankara’da AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la görüştüğü ve yine Neçirvan Barzani’nin Federal Kürdistan Bölge Başkanlığı’na seçildiği 27 Mayıs’ta “Pençe” operasyonu başlatılıp, TSK’ya ait 35 adet F-16 savaş uçağı ile Xakurkê bölgesi bombalanmaya başlandı. Operasyon kapsamında Hakkari’nin Şemdinli ilçesine bağlı Rubarok Beldesi’ne çok sayıda asker ve zırhlı araç konumlandırıldı, helikopterlerle sınır bölgesinde bulunan birçok tepeye asker indirildi. TSK'ye paralel olarak Hewlêr kentinin Soran ilçesine bağlı Sidêkan bölgesine çok sayıda KDP Peşmergesi sevk edildi, askeri üsler kurulmaya başlandı. Operasyonun ikinci gününde ise, İran rejimi tarafından Asos dağlarına yönelik havan saldırıları yapılmaya başlandı.
BRADOST BÖLGESİNİN ÖNEMİ
Irak, İran ve Türkiye üçgeninde yer alan Bradost bölgesi, tarih boyunca oldukça stratejik bir konuma ve öneme sahip oldu. Ortadoğu’nun bir nevi giriş kapısı olarak Rus, İngiliz, Osmanlı ve Arapların bölgeye yönelik saldırıları yaşandı.
Bradost, aslında bir aşiret adı olmakla birlikte iki ayrı bölgenin de ismi. Bu bölgelerden biri Hewlêr’in Sîdekan ilçesine bağlı, diğeri İran’ın Urmiye kentine bağlı olarak Somaya Bradost olarak biliniyor. Bradost bölgesi, tarih boyunca maruz kaldıkları saldırılar karşısında Kürtler için daimi bir sığınak ve direniş mekanı oldu. Dim Dim Kalesi (Kelha Dim Dim) direnişi bunlardan en önemlisi.
1609 yılında Şah Abbas bölgeye saldırır. Kürt beylerinden Xanê Lepzêrîn, saldırıya karşı Dimdim Kalesi’nde kahramanca direnir. Dimdim Kalesi’ndeki direnişin ardından Bradost aşiretine bağlı Kürtler saldırılar nedeniyle Osmanlıların egemenliği altındaki Federe Kürdistan Bölgesi'ndeki Bradost bölgesine göç etmek zorunda kalır. Son Bradost Mîrî olan Ebdullah Begê Bênarî, sınır bölgesinde bulunan Bênarî Kalesi’nde hüküm sürüyordu. Mîr Bênarî, 1916 yılındaki savaşta Ruslara karşı büyük rol üstlendi. Simkoyê Şikakî direnişinin lideri katledildikten sonra, Bradost bölgesinde yaşayan çok sayıda Kürt sınırın diğer tarafına Sîdeka’ya göç eder. Göçün yaşandığı yıllarda bölge İngilizlerin egemenliği altında bulunuyordu. Aradan yüz yıl geçmesine rağmen hala o dönemde göç eden Kürtlere "muhacir" deniliyor. Kürtlerin göç ettiği Sîdekan, bugün Federe Kürdistan Bölgesi’nin Soran bölgesine bağlı bir ilçe. Lolan, o dönemde Şêx Reşîdê Bradostî’nin (Lolanî) en güçlü merkezlerinden biriydi. Aynı zamanda siyasi ve dini bir merkez olarak da biliniyordu. Şêx Reşîdê Lolanî’nin ölümü ardından dini merkez Hewlêr’ê taşınır.
Bradost bölgesi, yine Osmanlılar ve Safeviler; Persler ve Araplar; Rus ve İngilizler arasındaki savaşlara da sahne olur. 1915-16’da Ruslar ve İngilizler, Osmanlıların hakimiyetinde olan bölgeye saldırarak burada üs kurmak istedi. 1916 yılında Rusların Rewanduz’da gerçekleştirdiği katliam ise hala Kürtlerin hafızasında. Rewanduz ve tüm Bradost’ta bu katliamla birlikte sonrasında verilen direniş bugün anlatılmaya devam ediliyor. Bradost, bu coğrafi ve tarihi geçmişi ile Kürtler için daima önemli bir bölge oldu.
Yine Hewlêr’in 144 km kuzeydoğusunda, Soran’a (Diyana) bağlı bir ilçe olan Sîdekan ise, 1996 yılında resmi olarak Bradost bölgesine bağlandı. 1996’dan önce Bradostan olarak tanınan bölge, önemli ticaret yollarının da geçtiği bir merkez.
TARİHİ YERLEŞİM YERLERİ HEDEFTE
Çok eski tarihi yerleşim yerleri ile bilinen Bradost bölgesinde, 2017 yıllında tarihçi ve arkeologlar tarafından başlatılan kazılar sonucunda 50’ye yakın yeni tarihi yerleşim yerleri keşfedildi. Daha öncesinde bölgede kazı çalışmaları ekibinde yer alan Tarihçi-Arkeolog Dr. Zêdan Bradostî, bölgede 9 kale, 5 köşk, 24 mezarlık, 2 cami ve 3 kiliseye ait kalıntılar bulunduğunu belirtmişti.
Soran Tarihi Yerler Komitesi yöneticilerinden Ebdulvehab Silêman ise, Soran bölgesinin birçok tarihi yerleri barındıran önemli bir coğrafya parçası olduğunu, Sîdekan kazası çevresinde tarihi kalıntıların yoğun olduğunu, bu bölgelerde tarihi eserlerin açığa çıkması için yabancı uzman ekiplerin çalışmalarına devam etmesi gerektiğini söylüyor.
BÖLGE HALKI TEHDİT ALTINDA
TSK, Kürtler açısından bu kadar tarihi ve stratejik öneme sahip olan Xakurkê’nin de içinde bulunduğu Bradost bölgesine yönelik operasyonla buraya tamamen yerleşmek istiyor. Bu da yaklaşık bin 500 köy ve mezranın boşaltılması, 50 bine yakın küçük ve büyükbaş hayvanın telef olup, bölgeden sürülmesiyle halkın maddi ve manevi zarar görmesiyle birlikte yapılan bombardımanlarla birçok tarihi ve turistik merkezin tahrip olması riskinin yükselmesi demek.
HEDEF ‘ASKERİ GÜVENLİ ALAN’ OLUŞTURMA
Peşmergelerin desteği ile operasyona girişine TSK’nin öne sürdüğü gerekçe ve hedefi "askeri güvenli alan" oluşturma. Xakurkê’ye yönelik ilk saldırılarla birlikte zaten birçok köy zorla boşaltıldı. Operasyon sonucunda yine bu zamana kadar siviller yaralandı, çok sayıda hayvan telef oldu, geniş çaptaki ekili araziler yandı. TSK’nin Peşmerge güçleri ile birlikte bölgeye yerleşmesi durumunda geçimlerini hayvan besiciliğiyle sağlayan on binlerce insan göç etmek zorunda kalacak.
DİM DİM KALESİ RUHUYLA DİRENİŞ
Bu nedenle TSK'nin yerleşmesi halinde çatışma ve kaosun eksik olmayacağı görüşündeki bölge halkı, operasyona karşı. Bunun önüne geçmek için ise, tüm Kürt siyasetlerine operasyona karşı çıkmaları ve seslerini yükseltmeleri çağrısında bulunan Bradost halkı, Dim Dim Kalesi direnişini hatırlatarak işgale izin vermeyeceklerini dile getiriyor.
MA / Erdoğan Altan