İZMİR - Meslek liseleri, çıraklık ve MESEM gibi politikalarla çalıştırılan çocuk sayısı 2 milyonu geçti. “Zanaat okulları” açmaya hazırlanan iktidarın yeni hedefi ise ortaokul öğrencileri.
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından 2002 yılında alınan kararla 12 Haziran Dünya Çocuk İşçiliği ile Mücadele Günü olarak ilan edildi. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) ile birlikte yapılan ortak çalışmalarla “çocuk işçiliği”ne dikkat çekmek ve mücadele çağrısında bulunmak amaçlansa da her yıl çocuk işçiliği verileri hazırlamak dışında soruna bir çözüm getirilmedi. UNİCEF verilerine göre, dünya genelinde 160 milyon çocuk, yani yaklaşık her 10 çocuktan biri çalışmak zorunda bırakılıyor.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 15-17 yaş arasındaki çocuk işgücü verilerine göre ise, çocuk işgücünün ve çocuk istihdamının hızla yükseldiği 2021-2023 arası toplam çocuk nüfus 153 bin, çocuk istihdamı ise 239 bin arttı. 2021 yılında 520 bin olan çocuk istihdamı 2023’te 759 bine ulaştı. Verilere göre, 15-17 yaş arası çocukların yüzde 22.1’i çalışırken, çocuklarda ortaöğretimi bitirme oranı yüzde 80.5 oldu. İstatistikler çalışan çocukların okula devam edemediğini, haftada 40 saatten fazla ağır ve tehlikeli işlerde çalıştıklarını gösteriyor. Çocukların yüzde 45'i mevsimlik tarımda çalıştırılırken, bunu hizmet sektörü ve sanayide çalışan çocuklar izliyor. TÜİK’in verilerinde, birçok iş kolunda “çırak" adı altında çalıştırılan çocuklarda, mülteci ve sokakta çalışan çocuklar ise yer almıyor. Bu çocuklarda eklendiğinde sayının 2 milyonun üstüne çıktığı tahmin ediliyor.
‘ÇOCUK İŞÇİLİĞİ’NE YENİ KILIF
“Çocuk işçiliğin” önünü ise AKP iktidarının eğitim başta olmak üzere siyasi ve ekonomik alanda yürüttüğü politikalar açtı. 2016 yılında hayata geçirilen Mesleki Eğitim Merkezi (MESEM) ile çocukları okul hayatından koparan uygulamalara imza atan Eğitim Bakanlığı, son olarak ortaokul öğrencileri için yaz aylarında "zanaat okulları" açmaya hazırlanıyor.
Bakanlığın sitesinde 16 Mayıs'ta yapılan duyuruya göre, Ortaokul 7'nci sınıftan itibaren öğrencilerin meslek liselerinde ücretsiz katılabileceği uygulama İstanbul, Ankara, İzmir, Erzirom, Konya, Mersin, Rize, Samsun, Sêwaz ve Riha olmak üzere 10 kentte 196 okulda başlatılacak. Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında uygulanan alanların temel becerileri içeren derslere ait programlarından yararlanılarak "55 kurs programı" hazırlandı. Bakanlığın “erken dönemde temel mesleki becerileri keşfetmek ve kazanmak” olarak açıkladığı projeye eğitimciler ise tepkili. Eğitimciler, projeyi “çocuk işçiliği daha erken yaşa çekmek” olarak yorumlandı.
RANT KAPISI: MESLEK LİSELERİ
4+4+4 düzenlemesi başta olmak üzere çıraklık ve stajyerlik uygulamaları gibi çok sayıda düzenleme, çocukların eğitimden uzaklaşmasına ve “işçi” olarak çalışmasına neden oldu. AKP iktidarı döneminde sermayenin özellikle meslek liseleri üzerinden başlattığı “işçileştirme” politikasının temeli 2006 yılında MEB-Koç Holding işbirliğiyle başlatılan "meslek lisesi memleket meselesidir" projesiyle atıldı.
Projeyle öğrenciler sanayi için ara eleman olarak yetiştirilmeye başlanırken, meslek liselerinin bir kısmı Organize Sanayi Bölgeleri’ne taşındı ve her lise adeta birer fabrikaya dönüştürüldü. 1 milyon 848 bin 236 öğrencinin okuduğu ve milyonlarca liralık cirolara ulaşan meslek liseleri, üretimi yapan öğrencilere az miktarda "kardan" pay veriyor. İlk yıldan stajyerlerin maaşı 5 bin 100. 64 TL olarak hesaplanırken, son sınıf öğrencileri ise 8 bin 501. 06 TL staj ücreti alıyor.
MİLYONLARCA CİRO
Eğitim Bakanı Mahmut Özer, 24 Aralık 2022’de yaptığı bir açıklamada, 2022'de meslek liselerinde üretilen 8 bin 300 ürünün tescilinin alındığını ve bu ürünlerin 162'sinin ticarileştiğini açıkladı. Bakan aynı açıklamada meslek liselerinin yurt dışına ihracat yapmaya başladığını ve 2 milyarlık bir üretim kapasitesine ulaştığını aktardı. Ağrı İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı meslek liselerinde 2023-2024 eğitim-öğretim yılı içerisinde yaklaşık 38 milyonluk bir üretim cirosu elde edilirken, Samsun Çarşamba Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, 2023 yılında metal, mobilya ve iç mekan tasarımı, inşaat, bilişim, elektrik-elektronik, motorlu araçlar teknolojileri ile makine alanlarında yaptığı üretimle 30 milyon 752 bin 531 TL ciro yaptı. Yine Nevşehir Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi'nin 2023 yılındaki cirosu 4 milyon 727 bin TL'yi bulurken, bunun 1 milyon 150 bin TL’si öğretmenlere, 500 bin TL’si öğrencilere dağıtıldı.
SÖMÜRÜ ARACI OLARAK MESEM
İşbaşı Eğitim Programlarına Mesleki ve Teknik Anadolu Liselerini (MTAL) kapsayan bir proje olarak kurulan MESEM'ler de çocuk işçiliğini besledi. Programa göre, öğrenciler haftada 1 gün okula 4 gün de işe gidiyor. Bu kapsamda çalıştırılan 9’uncu, 10’uncu ve 11’inci sınıf öğrencilerine net asgari ücretin yüzde 30’u kadar, 12’nci sınıf öğrencilerine de yarısı kadar maaş ödeniyor. Bu projede öğrencileri çalıştıran işletmelerin cebinden bir şey çıkmazken, öğrencilere devlet tarafından İşsizlik Fonu üzerinden ücret ödeniyor. Son verilere göre, MESEM'e kayıtlı öğrenci sayısı 809 bin 403 olurken, bugüne kadar 2 milyonun üzerinde öğrenci bu programdan "ustalık belgesi" aldı.
22 YILDA EN AZ 941 ÖLÜM
"Çocuk işçiliğinin" büyümesi ise çocuk yaşta yüzlerce kişiyi hayattan kopardı. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İSİG) Meclisi verilerine göre, 2002’den 2024’ün ilk 4 ayına kadar iş cinayetlerinde yaşamını yitiren çocukların yıllara göre dağılımı şöyle: “2002’de 1 çocuk, 2003’te 18 çocuk, 2004’te 29, 2005’te 27 çocuk, 2006’da 29 çocuk, 2007’de 28 çocuk, 2008’de 29 çocuk, 2009’da 12 çocuk, 2010’da 24 çocuk, 2011’de 24 çocuk, 2012’de 15 çocuk, 2013’te 59 çocuk, 2014’te 54 çocuk, 2015’te 63 çocuk, 2016’da 56 çocuk, 2017’de 60 çocuk, 2018’de 67 çocuk, 2019’da 67 çocuk, 2020’de 67 çocuk, 2021’de 62 çocuk, 2022’de 62 çocuk, 2023’te 54 çocuk, 2024’ün ilk 4 ayında 34 çocuk."
Bu verilere göre 22 yılda en az 941 çocuk iş cinayetlerinde yaşamını yitirdi.
MA / Tolga Güney