Kilamlarıyla tüm Kürtlerin gönlünde taht kurmayı başaran, halk arasında “Seyîtxanê Boyaxçî” ve “Bilbilê Amedê (Diyarbakır’ın Bülbülü)” olarak bilinen dengbêj Seydo Şimşek, Diyarbakır’ın Ergani ilçesine bağlı Lexerî köyünde 1933 yılında dünyaya geldi. Boyaxçî, 2 yaşında iken annesini, 4 yaşında iken babasını kaybettikten sonra amcası tarafından büyütüldü. Boyaxçî ve hiç okula gitmedi. 

 

Çocukluk ve gençlik hayatı sıkıntılarla dolu olan Boyaxçî, yıllarca hamallık, seyyar satıcılık ve çöp toplayarak geçimini sağlar. Diyarbakır’ı çok sevdiğinden kaynaklı kentten hiç ayrılmayan ve uzunca çalışmaları sonucu para toplayarak evlenen Boyaxçî, 7 çocuğunu peş peşe kaybeder.  Boyaxçî, yıllarca yetim kalmanın ve evlatlarının acısını “Başkası olsaydı her halde dayanamazdı” diye ifade etmişti. Geçirdiği onca zorluk karşısında kendisini ayakta tutan gücün kilamlar olduğunu dile getiren Boyaxçî, “Bana bildiklerini yaz dediler, yazamadım, sadece söyledim” sözleriyle birçok kişinin hafızasına kazındı. 

 

Dengbêjliği aşk olarak ifade eden Boyaxçî, uzunca yaşamından sonra geçtiğimiz günlerde vücudunun enfeksiyon kapmasından sonra felç geçirdi. Felç olmasına rağmen dengbêjliği evde sürdüren Boyaxçî, geçtiğimiz günlerde hayata gözlerini yumdu. 

 

Diyarbakır’da bulunan Seyîtxanê Boyaxçî’nin dengbêj arkadaşları, onun yaşamını ve dengbêj kültüründeki önemine vurgu yaparak "Dengbêjlik üzerine neler yaptı dersek söyleyeceklerimiz çok az kalır. Yüzyıllık çınarı kaybettik. Yüz yıllık tarihi kaybettik" diye anlattı.  

 

'YÜZYILLIK ÇINARI KAYBETTİK'

 

Dengbêjliğin kendileri için edebiyat ve bir kimlik olduğunu dile getiren dengbêj Emerê Entaxî, "Dengbêjler olmasaydı Kürdistan'da nelerin olup olmadığını, nelerin yaşanıp yaşanmadığını kimse bilmezdi" dedi.

 

Entaxî, dengbêjlerin hem toplumsal hem de bireysel olarak başlarından geçen her şeyi anlatmalarından dolayı tarihte yaşananları kaydettiğini belirtti. Kürtlerde dengbêjlik kültürünün oluşmasında yazılı edebiyatın olmamasına bağlayan Entaxî, Boyaxçî'nin de bu kültürün önemli bir parçası olduğunun altını çizdi. 

 

Boyaxçî’yle 1999'da tanıştığını anlatan Entaxî, yaklaşık 35 dengbêjle birlikte kurulan Dicle ve Fırat Kültür Merkezi'nde sürekli kilamlar söylediklerini hatırlattı. Entaxî, Boyaxçî’yle ilgili şunları söyledi: "Boyaxçî'nin seveni çok fazlaydı. Mütevazı ve nefsine hakim bir insandı. İnsan onun yanında kendisini büyük görürdü. Çünkü Boyaxçi büyük bir insandı. Fakat o kendisini her zaman küçük görürdü. Onun bu durumu herkes tarafından taktir kazanırdı. Boyaxçi, besteci ya da şair değildi fakat tam bir dengbêjdi. Kimse onun hakkında 'yarım dengbêj' falan diyemezdi. Hasta düştüğünde de kilamlar söylerdik. Dengbêjlik üzerine neler yaptı dersek söyleyeceklerimiz çok az kalır. Yüzyıllık çınarı kaybettik. Yüz yıllık tarihi kaybettik" dedi. 

 

'YANINDA KİMSE KİLAM SÖYLEYEMEZDİ'

 

14 yaşından bu yana dengbêjlik yapmaya başlayan 57 yaşındaki Dengbêj Eliyê Qerecdaxî (Ali Acun), Seyîtxanê Boyaxçî'yi uzun yıllar önce “Hiso û Nazê” kilamıyla tanıdığını belirtti. 2003 yılında dengbêj arkadaşlarıyla yaptığı bir sohbetten bahseden Qerecdaxî, "Onlara aynen şöyle söyledim. Çok güzel ve güçlü bir dengbêj var. Adı Seyîtxanê Boyaxçî. Eğer o dengbêj buraya gelirse kimse onun yanında kilamlar söyleyemez. Çünkü tam bir dengbêj. Hiçbir kilamı söylerken şaşırmıyor" dedi. 

 

Sürekli Dicle ve Fırat Kültür Merkezi'nde bir arada bulunduklarını anımsatan Qerecdaxî, Boyaxçî'nin kendine ait bir bestenin olmadığını fakat büyük bir yetenek olduğunu vurgulayarak, tüm dengbêjlerde olduğu gibi Boyaxçî'nin de fakirlik ve yoksullukla mücadele ettiğini anımsattı. 

 

'ONDA YOK YOKTU'

 

62 yaşındaki dengbêj Yûsûfê Gocxwarî (Yusuf Mizrak) de 12 yaşında başladığı dengbêjliğinde Boyaxçî'yi tanıdığını kaydetti. Televizyonun olmadığı dönemlerde Diyarbakır'ın Bağlar ilçesinde bulunan Koşuyolu Parkı'nda Boyaxçî'nin kendilerine kilamlar söylediğini belirtti. Gocxwarî, büyük bir usta dengbêj olarak tanımladığı Boyaxçî'yi şu sözlerle anlattı: "Eski bir dengbêjdi. Dengêbjlerin öncülerinden biriydi Boyaxçî. Herkes onu tanır ve onunla fotoğraf çekilirdi. O da onlara kilamlar söylerdi. Her kilamı da söyleyebilirdi. Çok iyi bir insandı. Onda yok yoktu. Kendisinin yazdığı kilam yoktu, ama bilmediği kilam da yoktu. Ondan çok şey öğrendik. Herkesin eksikliğini söylerdi. Boyaxçî yaşamında çok şey çekti. Fakir ve yoksuldu ama kimseden yardım talep etmezdi." 

 

MA / Ergin Çağlar- Fahrettin Kılıç