ANKARA - Meclis Genel Kurulu’nda görüşülecek Kooperatif Kanuna şerh düşen HDP, kooperatiflerin devlet vesayetinden çıkarılması gerektiğini belirterek, Kooperatifler Bakanlığı ve Kooperatifler Bankası oluşturulmasını istedi.

 

AKP Milletvekilleri tarafından hazırlanan “Kooperatifler Kanunu ile Bazı kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonunda kabul edildi. Bu hafta Genel Kurul’da görüşülmesi beklenen kanuna dair Halkların Demokratik Partisi (HDP) şerh düştü.

 

Şerhte, kooperatifçiliğin toplumun içsel dinamiklerinden ziyade askeri bürokratik elitin veya devletin müdahaleleriyle ortaya çıktığı, kooperatiflerin her dönemde devlet vesayeti altında kaldığına dikkat çekildi. Devletin kooperatifleri ekonomik fonksiyonlarına indirgediğini, basit bir ekonomik kalkınma aracına düşürdüğü ve sosyal yönlerini yok ettiği belirtilen şerhte, “12 Eylül askeri darbesinin kapısına kilit vurduğu ve ‘komünist icadı’ olarak yaftalamaya çalıştığı kooperatifler yok olurken, toplumdan kooperatif kültürü, yani yardımlaşma ve dayanışma da adım adım tasfiye edilmiştir” denildi.

 

Kooperatiflerin dayanışmacı ilişkiler yerine rekabetçilik üzerine kurulu merkeziyetçi, bürokratik, devlet güdümlü, piyasa çalkantılarına terkedilmiş kurumlar hâline dönüştürüldüğü kaydedilen şerhte, kooperatiflerin demokratik, halkçı, sosyal, dayanışmacı yanlarını tekrar kazanabilmeleri için yapısal değişikliklere ihtiyaç olduğu vurgulandı.

 

‘DEVLET VESAYETİNDE ZOR GELİŞİR’

 

Kooperatiflerinin temelinin dayanışma, yardımlaşma ve ortaklaşma olduğunun altı çizilen şerhte, “Devlet vesayeti altında olan, örgütlenme özgürlüğünün önünün bu kadar kapalı olduğu, yurttaşların süreçlere eşit ve demokratik katılımının önünün çeşitli biçimlerde kesildiği, kooperatif kurmanın da kooperatiflere ortak olmanın da bu kadar güç olduğu, dahası bir ticari kurum gibi vergisel yükümlülüklerinin olduğu bir ortamda kooperatifçilik zor bir uğraştır” diye belirtildi.

 

Şerhte, kooperatiflere dair üç ayrı kanun halinde düzenlenen mevzuatın içinde çıkılmaz karmaşıklıkta olduğu, mevzuatın birleştirilerek, teke düşürülmesi gerektiği kaydedildi.

 

KOOPERATİF BAKANLIĞI VE BANKASI ÖNERİLDİ

 

Kooperatiflerin Tarım ve Orman Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı veya Çevre ve Şehircilik Bakanlıklarından birine bağlı olunduğunu ve bunun da vergi mevzuatı da dahil olmak üzere içinden çıkılmaz bir karmaşaya yarattığı belirtilerek, “Kooperatifler, Tarım, Ticaret ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının sorumluluk alanından çıkarılarak yeni kurulacak Kooperatifler Bakanlığının sorumluluk alanında yapılandırılmalı ve üreticinin finansal sorunlarını çözmek için bir Kooperatifler Bankası kurulmalıdır.

 

Kooperatiflerin bürokratik ve vesayetçi yapılarını pekiştiren ‘yönetim kurulu’, ‘temsile yetkili kişiler’ gibi mertebeler kaldırılarak, üreticilerin inisiyatiflerinin önünü açmak için, ‘genel kurul’, ‘kooperatifler meclisi’ ve ‘yürütme kurulu’ gibi demokratik mekanizmalar oluşturulmalıdır. Geri çağrılma ilkesi bu mekanizmaların tümü için mevzuata eklenmelidir” ifadelerine yer verildi.

 

DIŞ DENETİM RANTA NEDEN OLUR

 

Şerhte yer alan diğer öneriler şöyle:

 

“* Kooperatiflerin ürettikleri ham maddeyi yarı mamul ya da mamul hâle getirmek için kendi bünyelerinde kurdukları küçük ve orta ölçekli işletmeler ‘ortaklar arası faaliyet’ olarak nitelendirilmelidir.

 

* Tasarının en sorunlu yönü merkeziyetçiliğin ağır basmakta olması, zaten iç denetim, üst denetim, adli denetim söz konusuyken bir de dış denetimin getirilmesidir. Dış denetimin yeni bir rant alanı oluşturma olasılığının oldukça yüksek olduğu görülmektedir.

 

* Kooperatiflere ancak ‘gerçek’ kişiler üye olabilmelidir. Bir şirket bir kooperatife ancak kar amacıyla ortak olacağı için bu durum kooperatiflerin kamusal fayda temelli ilkeleriyle tezat teşkil edecektir.

 

* Kooperatif yönetim kurulu, denetçileri ve üyelerinin eğitimleri bir zorunluluktur ve bu hizmet kamu tarafından verilmelidir.

 

 * ‘Yönetim kurulu’ (bizim teklifimizde yürütme kurulu) üyeleri hiçbir zaman birden fazla kooperatifte görev almamalıdır. Bu kişiler, ana sözleşmede aksi bir hüküm yoksa 3 yıllığına bir defaya mahsus olarak seçilmelidir.

 

MUAF TUTULSUN

 

* Kooperatiflerin vergi yükü azaltılmalıdır. Yine küçük ölçekli kırsal kalkınma kooperatifleri, tarım satış kooperatifleri ile kadınlar, 30 yaş altı vatandaşlar ve engelli vatandaşların kurdukları ve bu kesimlere hitap eden kooperatifler vergiden muaf tutularak tarımsal üretim için gerekli girdilerin Kooperatifler Bakanlığınca bedelsiz karşılanması planlanmalıdır.

 

* Kooperatiflerin bir diğer sorunu üst örgütlenme sorunudur. Kooperatifler bağlı oldukları üst örgütlerin baskısı altında kalmakla, üst örgüte katılmadan kendi başına kalmak arasında seçime zorlanmaktadır. Bu sorunun çözümü de yine mevzuat değişikliği ve demokratik aklın egemenliğiyle çözülebilir.

 

* Bunlara ek olarak kooperatifçilik konusunda yetkinleşmiş, nitelikli gençlerin yetiştirilmesi zorunluluktur. İlköğretimde okutulması gereken kooperatif derslerinden başlanarak, yükseköğrenimde Kooperatif Üniversitelerinin açılmasıyla bu hedefe ulaşılmalıdır.”

 

Son olarak teklifin kooperatifçilik sektörünün yapısal sorunlarına cevap vermekten uzak olduğu ve sorunların çözülmesinin ve gerçek anlamda kooperatifçiliğin gelişebilmesinin makyaj tedbirlerle değil radikal çözümlerle mümkün olabileceği vurgulandı.

 

MA / Berivan Altan