Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi, 15-29 Ocak 2022 tarihleri arasında “Türkçe dışındaki Anadillerin Kullanım Yaygınlığı ve Eğitimi” üzerine bir anket çalışmasına imza attı. Gündelik hayatta anadil kullanımına ve eğitim hayatındaki yerine ilişkin yaklaşım, talep ve önerileri öğrenmeyi hedefleyen araştırmada, esas olarak ortaokul düzeyindeki okullarda, “Yaşayan Diller ve Lehçeler Seçmeli Dersi” kapsamında 10 yıldır yürürlükte olan derslerin durumuna ilişkin yaklaşım, algı ve eğilimler ölçülmeye çalışıldı.

 

İstanbul, İzmir, Ankara, Bursa, Mersin, Adana, Antalya, Antep, Adıyaman, Diyarbakır, Van, Mardin,  Urfa, Batman, Şırnak, Hakkâri, Dersim, Muş ve Ağrı olmak üzere 19 kentte yaşayan ve anadili Türkçe olmayan 2 bin 238 kişiye ulaşılan anket çalışmasında online ortamda gerçekleştirildi.

 

Ankete katılanlar anadillerini yüzde 86,2’si Kûrmancî, yüzde 9,4’ü Kirmanckî/Zazakî, yüzde 1,3’ü Ermenice, yüzde 1,1’i Süryanice, yüzde 0,7’si Arapça, yüzde 0,5’i Çerkesce, yüzde 0,4’ü Lazca ve yüzde 0,4’ü Pomakça olarak beyan etti.

 

Bununla birlikte ankete katılanların yüzde 54,3’ü hanelerinde/aile içinde katılımcıların Kûrmancî’yi konuştuklarını, yüzde 36,2’si Türkçe ve yüzde 6,2’si Kirmanckî/Zazakî dillerini kullandıklarını belirtti. Cinsiyet bağlamında bakıldığında kadınların hanelerinde erkeklerden daha az anadillerini kullandıkları; Çerkesce, Ermenice, Hemşince, Pomakça, Süryanice anadillerine sahip 18-24 yaş genç katılımcı grubunun hane içinde anadilini hiç kullanmadığı; Kûrmancî lehçesinin genç yaş grubunda daha yaygın kullanıldığını; eğitim düzeyi yükseldikçe Kûrmancî lehçesini kullananların oranında azalma olduğunu tespit edildi.

 

ANADİLLERİNİ KULLANANLARIN ORANI

 

“Hane İçinde/Ailenizde Anadilinizi Ne Sıklıkta Konuşuyorsunuz?” sorusuna katılımcıların yüzde 67,8’i “Her zaman”, yüzde 22,8’i “Ara sıra”, %6,5’i “Nadiren” yüzde 2,9’u “Hiç konuşmam” biçiminde yanıtlarken; “Sokakta/Sosyal Hayatta Çoğunlukla Konuştuğunuz Dil Hangisidir?” sorusuna katılımcılarımızın yüzde 55’i Türkçe, yüzde 43,8’i Kûrmancî, yüzde 1,2’si Kirmanckî/Zazakî yanıtlarını verdi.

 

SÜRYANİCE SOKAKTAN SİLİNDİ

 

Bu sonuçlar, Süryanicenin sokaktan adeta silindiğini, anadilin sokakta kullanımında kadınların erkeklere oranla daha az konuştuğu ve eğitim seviyesi yükseldikçe en yüksek katılımcı anadil grubunu oluşturan Kûrmancîyi konuşanların oranının düştüğünü gösterdi.

 

Buna karşın “Anadilinizi Ne Düzeyde Biliyorsunuz?” sorusuna katılımcılarımızın yüzde 62,8’i “Hem konuşuyorum hem anlıyorum hem de okuyup yazabiliyorum”, yüzde 24,5’i “Konuşuyorum anlıyorum ama okuyup yazamıyorum”  yanıtı verdi. Bu soru ile bağlantılı olarak anadilini konuşmayan veya bilmeyenlere bunun nedeni sorulduğunda, katılımcıların yüzde 57,1’i “Anadilimi öğrenebileceğim bir okul ve kaynak olmadığı için”, yüzde 28,3’ü “Ailemde konuşan olmadığı için/ Ailem öğretmediği için”, yüzde 7,3’ü “Yasak olduğu için”, yüzde 6,8’i “Dışlanmamak için” yanıtlarını verdi.

 

YAŞ KÜÇÜLDÜKÇE ANADİL KULLANIMI AZALIYOR

 

Anadilin yaş küçüldükçe daha az kullanıldığını gösteren çalışmaya katılanların yüzde 73,9’u hanelerinde 0-18 yaş grubunda çocuk bulunduğunu belirtti. Hanelerinde bulunan bu çocuklarla anadillerini konuşup konuşmadıklarına dair soruya ise, katılımcıların yüzde 66,5’i “Evet”, yüzde 33,5’i “Hayır” dedi.

 

Konuşmayan yüzde 33,5’e nedeni sorulduğunda ise, verilen yanıtlar şöyle oldu: Yüzde 51,1’i “Çevremiz hep Türkçe konuştuğu için”, yüzde 21,1’i “Öğretecek kadar iyi bilmediğim için”, yüzde 10,4’ü “Okul hayatında zorlanmaması için”, yüzde 7,3’ü “Anadilimi bilmediğim için.” İlgili yaş grubundaki çocuklara anadillerini öğretme çabasına ilişkin ise; yüzde 44,7’si “Çok çaba sahibiyim, yüzde 27,9’u “Ortalama çaba sahibiyim, yüzde 20,7’si “Az çaba sahibiyim” ve yüzde 6,7’si “Hiçbir çabaya sahip değilim” dedi.

 

TALEBİ KARŞILANANLARIN ORANI YÜZDE 5,1

 

 “Hanenizde Yaşayan Okul Çağındaki Çocuklar İçin Okudukları Okulda Anadillerinde Eğitim Görmeleri İçin Talepte Bulundunuz Mu?” sorusuna; katılımcıların yüzde 52,2’si “Hayır”, yüzde 47,8’i “Evet” derken; talepte bulunanlara sonucun ne olduğu sorulduğunda sadece yüzde 5,1’i “Talep ettiğimiz anadilde çocuklar için sınıf açıldı” yanıtı verdi. Öte yandan yüzde 43,4’ü “Talep ettiğimiz halde hiçbir sınıf açılmadı, gerekçe de bildirilmedi”, yüzde 27’si “Talep ettiğimiz halde talep sayısı sınırlı denerek hiçbir sınıf açılmadı”, yüzde 22,3’ü “Talep ettiğimiz halde öğretmen olmadığı gerekçesiyle sınıf açılmadı” şeklinde yanıtlar verdi.

 

Eğitim talebinde bulunmayanlara bunun nedeni sorulduğunda ise; yüzde 23,8’i “Böyle bir seçmeli ders olduğunu bilmiyorduk”, yüzde 21,6’sı “Yaşayan diller kapsamında anadilimizde eğitim tercih ettiğimizde değişik gerekçelerle reddedildiği için”, yüzde 17,8’i “Bu konudaki tercihlerimiz dikkate alınmayıp okul idaresi tarafından çocuklar farklı bölümlerde eğitimlere tabi tutulduğu için”, yüzde 11,8’i “Yaşayan diller ve lehçeler kapsamındaki seçmeli derslerin anadil öğrenimine katkı sunmadığına inandığım için” ve yüzde 6,6’sı “Çocuklar okulda ayrımcılığa maruz kalmasın” diye talepte bulunmadığını bildirdi.

 

YÜZDE 98,7’İ ANADİLDE EĞİTİM İSTİYOR

 

“Çocukların Anadillerinde Eğitim Görmelerini İster Misiniz?” sorusu yöneltilen katılımcıların yüzde 98,7 gibi ezici çoğunluğu “Evet”, yüzde 1,3’ü ise “Hayır” yanıtı verdi. Araştırma grubuna yöneltilen “Okullarda Verilen Yaşayan Diller Kapsamındaki Anadil Öğretimlerini Nasıl Değerlendiriyorsunuz?” sorusuna katılımcıların toplamda yüzde 88,2’si yetersiz bulduklarını söylerken (Yüzde 68,5 gibi büyük bir oran çok yetersiz buluyor), yüzde 1,7’si yeterli buldu.

 

 “Anadilde Eğitim Eğitim/Öğretim İçin Düşünceniz Nedir?” sorusuna katılımcıların yüzde 87,7’si “Okul öncesinden başlayarak öğretim anadilde olmalı” derken, yüzde 8,1’i “İlkokuldan itibaren öğretim anadilde olmalı” ve yüzde 2,8’i “Anadil kursları veya anadil öğreten seçmeli dersler yeterli” dedi. Ayrıca katılımcıların yüzde 99’u anadillerinin korunması ve geliştirilmesi gerektiğini düşünesinde olduğu sonucuna varıldı.

 

ANADİLİN ÖNÜNDEKİ TEHLİKELER?

 

Yine “Anadilinizin Varlığını Sürdürmesi Önünde En Büyük Tehlike Sizce Nedir?” sorusuna katılımcıların yüzde 35,8’i “Anadilde eğitimin olmaması”, yüzde 23,2’si “Baskı ve asimilasyon politikaları”, yüzde 16,9’u “Ailelerin çocuklarıyla Türkçe konuşması”, yüzde 16,2’si Yasal statünün olmaması” yanıtlarını verdi.

 

 “Anadilinizin Korunması ve Geliştirilmesi İçin 1.öncelik Olarak Neler Yapılmasını Önerirsiniz?” sorusuna yüzde 31,8’i “Eğitim/öğretim dili olmalı”, yüzde 30,1’i “Yasal/anayasal güvencelere kavuşmalı”, yüzde 23,9’u “Resmi dil olarak kabul edilmeli” yanıtlarını verdi.

 

AYRIMCILIK ORANI

 

 “Anadilinizden Kaynaklı Ne Sıklıkla Ayrımcılığa Maruz Kalıyorsunuz?” sorusuna ise katılımcıların, yüzde 39,5’i “Çok sık”, yüzde 34,8’i “Ara sıra”, yüzde 18,1’i “Nadiren” derken, katılımcıların sadece yüzde 7,7’si “Hiç ayrımcılığa maruz kalmadığını” bildirdi.

 

Katılımcılara yine kimi özel ve kamusal alanlarda, gündelik hayat içinde anadillerini kullanmaktan kaynaklı tedirginlik duyup duymadıkları da soruldu. Buna göre; 

 

“Eğitim Kurumlarında Anadilinizi Konuşurken Tedirgin Olduğunuzu Hissediyor Musunuz?” sorusuna katılımcıların yüzde 58,6’sı “Evet”, yüzde 20,5’i “Hayır”, yüzde 20,9’u “Kısmen;

 

“Sağlık Kurumlarında Anadilinizi Konuşurken Tedirgin Olduğunuzu Hissediyor Musunuz?” sorusuna katılımcıların yüzde 49’u “Evet”, yüzde 24,9’u “Hayır”, yüzde 26,1’i “Kısmen”;

 

“Devlet Dairelerinde Anadilinizi Konuşurken Tedirgin Olduğunuzu Hissediyor Musunuz?” sorusuna katılımcıların yüzde 64,8’i Evet, yüzde 16,2’si Hayır, yüzde 19’u Kısmen;

 

Toplu Taşıma Araçlarında Anadilinizi Konuşurken Tedirgin Olduğunuzu Hissediyor Musunuz?” sorusuna yüzde 35,3’ü Evet, yüzde 44,3’ü Hayır, yüzde 20,4’ü Kısmen;

 

“Sosyal Medyada Anadilinizi Konuşurken Tedirgin Olduğunuzu Hissediyor Musunuz?” sorusuna katılımcıların yüzde 35,7’si Evet, yüzde 41,7’si Hayır, yüzde 22,6’sı Kısmen;

 

“İş Ortamında Anadilinizi Konuşurken Tedirgin Olduğunuzu Hissediyor Musunuz?” sorusuna katılımcıların yüzde 33,5’i Evet, yüzde 40,7’si Hayır, yüzde 25,8’i Kısmen;

 

“Sokakta Anadilinizi Konuşurken Tedirgin Olduğunuzu Hissediyor Musunuz?” sorusuna katılımcıların yüzde 21,9’u Evet, yüzde 57,1’i Hayır, yüzde 21’i Kısmen;

 

“Sosyal Çevrenizde Anadilinizi Konuşurken Tedirgin Olduğunuzu Hissediyor Musunuz?” sorusuna katılımcıların yüzde 15,9’u Evet, yüzde 66,6’sı Hayır, yüzde 17,5’i ise Kısmen yanıtlarını verdi.