URFA - Kürt Dil Bayramı, asimilasyon ve ırkçı saldırıların gölgesinde kutlanıyor. 2014 yılında MGK'de karar altına alınan “Çöktürme Planı”nın devam ettirildiği son 8 yılda, Kürtçe konuşan 2’si çocuk 50 kişi ırkçı saldırıya uğradı ve 5 kişi katledildi. 

 

Türkiye'nin kuruluşundan itibaren Kürtlere ve dillerine yönelik asimilasyon, baskı, şiddet ve yasaklamalar kesintisiz sürüyor. 1980 askeri darbesinin ardından Kürtçe üzerindeki baskı resmi yasaklarla genişletildi. Tüm bu baskıların gölgesinde Kürt Ulusal Kongresi 2006 yılında aldığı kararla her yıl 15 Mayıs’ı “Kürt Dil Bayramı” olarak kutlama kararı aldı. Türkiye’nin Kürtlere karşı 2014 yılının Milli Güvenlik Kurulu’nda (MGK) hayata geçirdiği “Çöktürme Planı” çerçevesinde Kürt diline yönelik de yasaklar genişletildi. 

 

50 SALDIRI

 

Kürtler ve Kürtçeye yönelik saldırılar 8 yılda artarak devam etti. Buna göre, 2014’ten bu yana sadece Kürtçe konuştuğu ya da müzik dinlediği için 2’si çocuk 50 kişi Türkiye’nin batı kentlerinde saldırıya uğradı. Saldırıya uğrayanlardan 5’i hayatını kaybederken 20’si yaralandı. Öte yandan yaşam kaybının olmadığı saldırılarda saldırganlar hakkında her hangi bir işlem yapılmadı. Saldırıya maruz kalanların ise 3’ü gözaltına alındı, birinin de hakkında soruşturma başlatıldı.Yaşanan saldırıları şu şekilde derledik:

 

* Antalya'nın Kaş ilçesinde 3 Eylül 2014 gecesi Vedat Çetin, Sefer Kazaki ve Mahir Çetin, yaklaşık 30 kişilik bir ırkçı grubun saldırısına uğradı. "Pis Kürtler" diyerek cam şişelerle yapılan saldırıda Çetin hayatını kaybetti. 

 

* İstanbul’da 6 Eylül 2015’te Kürtçe konuştuğu için 6 kişinin bıçaklı saldırısına uğrayan 21 yaşındaki Sedat Akbaş yaşamını yitirdi. 

 

* 24 Ekim 2015’te Kürt şarkıcı 33 yaşındaki Selim Serhed, Kürtçe şarkı söylediği gerekçesi ile tartıştığı İdris Ünver adlı bir ırkçı tarafından öldürüldü. 

 

* Sakarya’nın Hendek ilçesinde 22 Aralık 2018 tarihinde Kürtçe konuştukları gerekçesi ile Kadir Sakçı (43) ve oğlu B. S. (16), Hikmet Usta adlı ırkçının silahlı saldırısına uğradı. Hastaneye kaldırılan baba Kadir Sakçı yaşamını yitirdi. 

 

* Mevsimlik tarım işçisi Şirin Tosun (19), 23 Ağustos 2019 günü Sakarya'da arkadaşı Mahsun Zeren ile birlikte gittiği çarşı merkezinde Kürtçe konuştuğu için Zafer Aşık, Erkan Mutioğlu, İsmail Menteşe, M.S.V.,Selehattin Işık, Fuat Aşık, Turgut Aşık ve Semih Maral isimli 6 kişinin linç girişimine maruz kaldı. Zafer Aşık’ın ruhsatsız silahıyla başından vurulan ve ağır yaralanan Tosun, kaldırıldığı hastanede 54 günlük yaşam mücadelesi ardından 13 Ekim 2019’da yaşamını yitirdi. 

 

* 1 Haziran 2020’de Ankara Etimesgut ilçesinde 20 yaşındaki Barış Çakan, Kürtçe müzik dinlediği için 3 kişilik bir grubun bıçaklı saldırısı sonucu yaşamını yitirdi.

 

* İstanbul’un İstiklal Caddesi’nde Kürtçe müzik yapan Koma Karker adlı grubun üyesi 3 kişi, 18 Temmuz 2014’de ülkücü bir grubun fiziki saldırısına uğradı. Darp edilen grup üyelerinden Y.A. başından yaralanarak hastaneye kaldırıldı. 

 

* Hakkâri’nin Çukurca ilçesindeki 2'nci Hudut Tugay Komutanlığı Gazitepe Üs Bölgesi’nde zorunlu askerlik yapan Murat İsi, cep telefonunda Kürtçe müzik bulunduğu gerekçesiyle 5 Kasım 2014’de çok sayıda er ve uzman çavuş tarafından darp edildi. 

 

* Manisa’nın Demirci İlçesi’nde 4 inşaat işçisi, 6 Aralık 2014’de kendi aralarında Kürtçe konuşunca 100 kişilik bir grubun ırkçı saldırısına uğradı. 

 

* Ordu’da 18 Aralık 2014’te 4 inşaat işçisi aynı gerekçe ile kalabalık bir grubun ırkçı saldırısına maruz kaldı. 

 

ÇOCUĞA IRKÇI SALDIRI

 

* Erzurum’un Karayazı İlçesi’nde 13 Mart 2015 tarihinde Bayraktar İlköğretim Okulu öğrencisi A.Ö. (12) derste Kürtçe konuştuğu için Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeni Ö.A. tarafından darp edildi. 

 

* Akdeniz Üniversitesi’nde okuyan 3 Kürt öğrenci 30 Mart 2015 tarihinde Kürtçe müzik dinledikleri esnada ırkçı bir grubun fiziki saldırısına uğradı. Yaralanarak hastaneye kaldırılan 3 öğrenci gözaltına alındı.

 

* Uşak'ta inşaat işçiliği yapan Eren Sömer (26) ve Ufuk Çelik (28), 26 Nisan 2016’da Kürtçe konuşurken bir grubun bıçaklı saldırısına uğradı ve her iki isimde yaralandı. 

 

* Mardin’in Kızıltepe ilçesi İbn-i Sina Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’nde bir öğrenci 1 Nisan 2018 tarihinde , “Kürtçe müzik dinlediği” gerekçesiyle müdür yardımcısı İ. K. tarafından ilk önce öğrencilerin içinde daha sonra da odasında dövüldü. 

 

* Ağrı Dağı 9’uncu Bölüğe bağlı Fehmi Altınordu Karakolu’nda zorunlu askerlik yapan Vanlı er Fikret Aydemir, 9 Mayıs 2018’de Kürtçe şarkı söylediği için rütbeli askerler tarafından linç edilerek yaralandı.

 

* Diyarbakır’da 15 Ocak 2019’da bir kafede oturan 5 kişi, Kürtçe müzik dinledikleri gerekçesiyle polisin fiziksel şiddetine maruz kaldı. 

 

TAKİPSİZLİK VERİLDİ

 

* Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Hastanesi’nde 15 Ekim 2019 tarihinde eşi ile Kürtçe konuşan Ekrem Yaşlı (74), aynı odada bulunan bir hasta yakınının ırkçı saldırısına maruz kaldı. “Burası Türkiye Cumhuriyeti” diyerek Yaşlı’ya soda şişesi ile saldıran ırkçı saldırgan hakkında Çanakkale Cumhuriyet Savcılığı “cezai ehliyetinin olmadığı" gerekçesi ile takipsizlik kararı verdi. 

 

* Bingöl’ün Solhan ilçesinde 1 Ağustos 2020 tarihinde Mahsum Kaya, Necmettin Evranas, Furkan Kılıç ve Yusuf Genç isimli 4 kişi araçlarında Kürtçe müzik dinledikleri gerekçesiyle korucuların fiziksel şiddetine maruz kaldı. 

 

KÜRTÇE EĞİTİM İSTEDİĞİ İÇİN SALDIRIYA UĞRADI

 

* Edirne 54'üncü Mekanize Piyade Tugay Komutanlığı’nda 15 Ağustos 2020’de zorunlu askerlik yapan Ç.D., "Kürtçe eğitimi savunduğu" gerekçesiyle ırkçı saldırıya maruz kaldı. Saldırı sonucu yaralanan Ç. D.’nin şikayeti üzerine 2 asker hakkında soruşturma açıldı. Ancak iki askerin ifadesi ardından saldırıya uğrayan Ç. D. hakkında "örgüt propagandası yapma" ve "emre itaatsizlik" iddialarıyla soruşturma başlatıldı. 

 

* İsmet Tuna, 12 Aralık 2020’de Kocaeli’nde otobüste annesi ile Kürtçe konuştuğu için otobüs muavini tarafından saldırıya maruz kaldı. 

 

* Manisa’nın Şehzadeler ilçesinde 15 Aralık 2020 tarihinde Sabır Söyü isimli yurttaş telefonda Kürtçe konuştuğu gerekçesiyle 2 kişinin saldırısına uğradı. 

 

* Afyon’un Sultandağı Dereçine beldesinde mevsimlik tarım işçisi olarak çalışan bir grup işçi, 19 Temmuz 2021’de Kürtçe konuştukları gerekçesiyle ırkçı bir grubun saldırısına maruz kaldı. Saldırı sonucunda 7 kişi yaralandı.

 

CEZAEVLERİ

 

Kamusal alanların hemen hemen hepsinde kullanımı yasaklanan ya da tercüman olmadığı gibi gerekçelerle kullanımı engellenen Kürtçeye dönük en çok hak ihlalinin yaşandığı yer cezaevleri oldu. 2014’ten bu yana cezaevlerinde Kürtçeye dönük yasaklamalar, saldırılar, Kürtçe yazılan kitap, mektuplara dönük erişim engelleri sıklıkla gündeme geldi. Basına ve insan hakları raporlarına yansıdığı kadarıyla son 8 yılda cezaevlerinde Kürtçeye dönük 65 ayrı hak ihlali yaşandı. Kürtçe konuştuğu ya da şarkı söylediği için tutuklulara görüş yasağı, çeşitli aktivitelere katılmama gibi cezalar verilirken, hak ihlallerine dönük protesto yapan tutuklular, gardiyanlar tarafından fiziksel şiddete maruz kaldı. 

 

MAHKEMELERDE KÜRTÇE

 

Mahkemelerde yapılmak istenen Kürtçe savunmalar mahkeme tarafından bazen gerekçesiz bazen ırkçı söylemlerle bazen de tercüman olmadığı gerekçesi ile red edildi. Son 1 yılda ise mahkemelerde Kürtçe yapılan savunmaların tercüman ücreti sanıklardan tahsil edildi. 

 

KÜRTÇE TİYATRO KAMU GÜVENLİĞİ TEHDİDİ

 

* Kürtçe tiyatro 7 kez yasaklandı. HDP Adana İl Örgütü’nün 10-13 Şubat 2019 tarihleri arasında düzenleyeceği Kürt Tiyatro Günleri Adana Valiliği tarafından “kamu güvenliğini tehdit ettiği” gerekçesiyle yasaklandı. 

 

* Adana’nın Seyhan ilçesindeki Yaşar Kemal Kültür Merkezi’nde 23 Eylül 2019’da sahneye konulacak “Zargotin Zêrgotin e” adlı Kürtçe oyun, Adana Valiliği tarafından “güvenlik” gerekçesiyle yasaklandı. 

 

* 10 Ekim 2020’de İBB Şehir Tiyatrosunda sahnelenmesi planlanan Kürtçe tiyatro oyunu, kaymakamlık tarafından gösterime kısa süre kala süresiz yasaklandı. 

 

* HDP İstanbul Gençlik Meclisi’nin 14 Kasım 2021’de sahneleyeceği stand-up gösterimi “Dawiya Dawiya”, Fatih Kaymakamlığı tarafından gerekçe gösterilmeden engellendi.  

 

* Mardin Valiliği, pandemi gerekçesiyle 5 Aralık 2021’de sahnelenmesi planlanan “Tartufê” tiyatro oyununu yasakladı. 

 

* İstanbul’da 13 Kasım 2020’de İBB Şehir Tiyatroları'nın Kasım programında yer alan "Bêrû" adlı Kürtçe oyununun sahnelenmesi valilik kararıyla yasaklandı, aynı oyun 14 Kasım 2020’de Urfa Valiliği tarafından Urfa ili genelinde süresiz yasaklandı. 

 

TAHAMMÜLSÜZLÜK HAD SAFHADA

 

Kürtçeye dönük saldırılar sadece fiziki değil aynı zamanda ırkçı söylemler ve düşüncelerle de kendisini gösterdi. 

 

* Japonya’nın Tokyo Yabancı Araştırmalar Üniversitesi’nde 1 Nisan 2019 tarihinde Kürtçe dersleri başladı. Türkiye Dışişleri Bakanlığı'nın, üniversite yönetimiyle Kürtçe derslere son verilmesine dair girişimlerde bulunduğu öğrenildi. 

 

* Mardin’in Nusaybin ilçesinde bulunan Giremira köyünde bir lise öğretmeni 6 Nisan 2021’de sanal medya hesabında, “Allahım artık tayinim çıksın. Bu insanların Kürtçe konuşmasına tahammülüm kalmadı” şeklinde ırkçı bir paylaşım yaptı. Şikayetler ve tepkiler üzerine paylaşıma dair açıklama yapan Nusaybin Kaymakamlığı öğretmeni korudu. 

 

* HDP Milletvekili Ayşe Sürücü’nün, 8 Aralık 2021’de Meclis’te Kürtçe konuştuğu sırada mikrofonu kapatıldı. 

 

* Demokratik İslam Kongresi ve DİAY-DER’in 9 üyesi, 10 Temmuz 2021’de Kürtçe hutbe okudukları ve cemaat önünde namaz kıldıkları gerekçesiyle tutuklandı. 

 

* Show TV’de program sunucusu Didem Arslan, 24 Ağustos 2021’de yayına bağlanan ve Kürtçe konuşmak isteyen kişiyi yayından alarak, “Türkçe konuş, burası Türkiye Cumhuriyeti” dedi. 

 

* Adana’nın Seyhan ilçesine bağlı Onur Mahallesi’nde 10 Eylül 2021’de Kürt öğrencilerin bulunduğu okulda, “Ya Türkçe konuş ya da sessiz ol” diye yazılama yapıldı. 

 

* 5 Mayıs’ta Erzurum'un Karayazı ilçesinde Karşıyaka İlkokulu’nda görevli olduğu belirtilen 4 öğretmen, Kürtçe tabelayı hedef aldı.

 

KÜRTÇE’YE YER YOK!

 

Kürtlerin yoğunlukta oldukları bölgeler dahil olmak üzere kamusal alanlarda yapılan dil düzenlemelerinin hemen hemen hiçbirinde Kürtçeye yer verilmedi. Buna göre son 8 yılda Kürtçe bu politikalar ile 13 kez yok sayıldı. 

 

* 8 Mart 2021 tarihinde İçişleri Bakanlığı, şiddete uğrayan kadınların KADES uygulamasına başvurabileceğini belirterek, KADES’in Türkçe, Farsça, Arapça, İngilizce, Rusça ve Fransızca dillerinde başvuru yapılabildiğini duyurdu. Türkiye’de Türkçeden sonra en çok kullanılan Kürtçe ise KADES uygulamasında yer almadı.

 

* 19 Mart 2021 tarihinde MEB tarafından “Kentimiz Diyarbakır” kitabında Kürt ve Kürtçe'den tek bir cümle kullanmazken, kentte kullanılan dili Azerbaycan’ın Bakü kentinde kullanılan dile benzetti.

 

* 7 Nisan 2021 tarihinde HDP Milletvekili Sıddık Taş, Milli Eğitim Bakanı Ziya Selçuk’a anadilde eğitime dair bir çalışma yapılıp, yapılmadığını sordu. Bakan Selçuk, “Türk vatandaşlarına Türkçe dışında bir dil anadil olarak okutulup, öğretilemez” yanıtı verdi.

 

* 21 Nisan 2021 tarihinde HDP Şırnak Milletvekili Hasan Özgüneş’in sorusunu yanıtlayan Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, “Resmi dil Türkçe olduğu için uçaklarda Kürtçe anons yapılmıyor” dedi.

 

* Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi kayyımı, 5 Mayıs 2021’de Sipan Caddesi’nin ismini Abdulkadir Aksu Caddesi olarak, Şengal Caddesi'nin ismini ise 8 Mayıs’ta 2022 Molla Gürani olarak değiştirdi. 

 

* 1 Ekim 2021 tarihinde yeni yasama yılında parlamentoda oluşturulan birebir dijital çeviri sisteminde Kürtçeye yer verilmedi. Yapılan eleştiriler üzerine Meclis Başkanı çözümü, sistemin tamamen kaldırılmasında buldu. 

 

MA / Ceylan Şahinli