İSTANBUL - AİHM’in kararlarını denetleyen Bakanlar Komitesi, 2022 yılına ilişkin raporunu açıkladı. Raporda, Türkiye’de en çok ifade ve basın özgürlüğüne ilişkin davaların beklediği belirtildi.

 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM) kararlarının uygulanmasını denetleyen Bakanlar Komitesi (BK), AİHM’e üye olan 46 ülkenin temel insan haklarına ilişkin uygulamalarını içeren 2022 yılına ilişkin yıllık raporunu yayınladı.

 

100’DEN FAZLA DAVA KAPANDI

 

Raporda, 2022'de savaşın Avrupa'ya geri döndüğü ve Rusya’nın AİHM kararlarını uygulama yükümlülüğü devam etmesine rağmen, sisteme katılımını durdurduğu belirtilirken, Rusya'nın konseyden çekilmesine rağmen, Rus sivil toplumunun, başta Birleşmiş Milletler (BM) olmak üzere diğer uluslararası kuruluşlarla bu konudaki temasını arttırdığını ve yasal yükümlülüklerin Rus yetkililere hatırlatmaya devam ettiği ifade edildi.

 

Pandemi döneminin 2021 yılında da ciddi zorluklar oluşturduğunu ve BK’nin bu dönemde dört toplantı sonucunda rekor sayıda vaka incelediğinin ifade edildiği raporda, davalı devletlerin durumu benimsememesinin ardından geçen yıl bin 100’den fazla davanın kapandığı bilgisi verildi.

 

SİYASİ DAVALAR SİSTEMİ ZORLADI

 

Ayrıca, özellikle sivil toplum kuruluşlarından ve ulusal insan hakları kurumlarından BK tarafından alınan, giderek artan sayıdaki bildirimler nedeniyle, yürütme sürecinin katılımcı niteliği ve şeffaflığının daha da geliştiği de vurgulandı. Yürütme sürecinde hala bir takım önemli zorluklarla karşı karşıya olduğu belirtilen raporda, Türkiye’de tutuklu bulunan iş insanı Osman Kavala ve Halkların Demokratik Partisi (HDP) eski Eşbaşkanı Selahattin Demirtaş için "kısıtlamaların öngörülen amaçlar dışında kullanılarak, gizli amaçla siyaset yapılmasının engellenmesi" ni düzenleyen 18’inci madde ile ilgili artan davaların sistemi zorladığı aktarıldı. Yine devletler tarafından eylem planları, raporları ve adil tazmin ödemesinin teyidi gibi, yürütme süreci için hayati önem taşıyan bilgilerin geciktirilmesinin de endişeleri arttırdığı bilgisine yer verildi.

 

TÜRKİYE’DEN GELEN 480 DAVA

 

Raporda BK, 2022'de, AİHM'den infazlarının denetlenmesi için Türkiye'den 77 dava devraldığı ifade edilirken bu rakamların; 2021'de 106, 2020'de ise 103 olduğu hatırlatılarak, 31 Aralık 2022 itibariyle Türkiye ile ilgili 36 "önde gelen dava” dahil olmak üzere, uygulamayı bekleyen 480 dava bulunduğuna vurgu yapıldı. "Gelişmiş gözetim" altındaki acil ve önemli davalardan 25'inin beş yıl veya daha uzun süre, "standart gözetim" altındaki önde gelen davalardan 53'ünün ise beş yıl veya daha uzun süredir beklemede olduğu belirtildi. 

 

OSMAN KAVALA KOMİTENİN GÜNDEMİNDE

 

BK’de AİHM tarafından kesinleşen davaların özellikle “ifade özgürlüğü ve toplanma özgürlüğü hakları, yargının bağımsızlığı, yeterli gerekçe olmaksızın gözaltı, soruşturmaların etkisizliği, cezasızlık ve aile içi şiddetle” ilgili dava gruplarının içerdiğinin de paylaşıldığı raporda, Türkiye için 2022 yılı boyunca “gelişmiş denetim altındaki” önde gelen 18 davanın kabul edildiği ifade edildi. Raporun bu bölümünde, vakalardan üçünün komite tarafından yıl içinde en az iki kez incelendiği ifade edilirken, bunlardan özellikle Osman Kavala davasının komitenin tüm olağan toplantılarında ele alındığı vurgulandı.

 

Raporda, Komitenin “mülkiyet hakları, adil yargılanma hakkı veya özel yaşama saygı hakkı” gibi konulara ilişkin olarak “gelişmiş gözetim altındaki” üç önde gelen dava ve “standart gözetim altındaki” 23 önde gelen dava da dahil olmak üzere, Türkiye ile ilgili 107 davayı kapattığı da belirtilirken, kapatılan davalardan 13'ünün, 10 yılı aşkın bir süredir Komite önünde beklediği bilgisi paylaşıldı.

 

Raporun Türkiye bölümünde, en çok vurgu yapılan dava, Osman Kavala davası oldu. "İhlal prosedürü" başlatılan Kavala davası hakkında, Türkiye aleyhine başlatılan istisnai işlemler 2022 yılında da devam etti. Raporda, "Türk yetkililerle üst düzey toplantılar gerçekleştirildi ve komite gelişmeleri haftalık olarak takip ederek, ayrıca özel bir irtibat grubu kurdu" denildi.

 

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ VE BASIN DAVALARI

 

Raporda AİHM Kararları İcra Dairesi Başkanı Clare Ovey’in de görüşlerine yer verildi. Ovey, "En çok Türkiye'de ifade özgürlüğü ve gazetecilere ilişkin bekleyen davalar var ama Türkiye bu konuda yalnız değil" dedi. 

 

Ovey, Osman Kavala davasına ilişkin, "Osman Kavala konusunda özel bir prosedür başlatıldı. Bakanlar Komitesi bu konuyu inceliyor. Türkiye'nin Kavala'yı serbest bırakmasını bekliyoruz. Ancak seçim öncesi dönem ve sanıyoruz ki serbest bırakılması için iyi bir dönem değil. Komite hala Türkiye'ye bu konudaki sorumluluklarını hatırlatmaya devam ediyor" ifadelerinde bulundu. 

 

880 DAVA GÖRÜŞÜLEREK KAPATILDI

 

Rapora göre BK, 2022'de 880 davayı görüşerek kapattı. Kapatılan bu davalara, bazen yasal veya anayasal değişiklikler de dahil olmak üzere, aynı ihlallerin tekrarlanmamasını sağlamak için tedbirlerin alınması gerektiği aktarıldı. Yine Aralık 2021'de 5 bin 533 olan toplam bekleyen dava sayısının Aralık 2022'de 6 bin 081'e yükseldiği ifade edilirken bu sayıdaki artışın temel nedeni olarak ise “Mahkeme tarafından komiteye aktarılan yeni dava sayısındaki artış olduğu” gösterildi.

 

2022’DE REKOR BAŞVURU

 

Ayrıca raporda komitenin, 2022'de sivil toplum kuruluşlarından ve ülkelerin ulusal insan hakları kurumları olmak üzere 29 ülkeden 217 başvuru alındığı belirtilirken bu başvurular “rekor” olarak görüldü.

 

AİHM tarafından alınan kararların uygulanmasıyla ilgili komiteye, 2021 bin 379 dava, 2022'de ise mahkeme tarafından komiteye denetim için bin 459 dava ulaştırıldığı belirtilirken, bu sayılardaki artışın birkaç yıldır üst üste yaşanan düşüşün ardından gelindiğine işaret edildi. 

 

Toplam yeni vaka sayısının en yüksek olduğu ülkeler sıralamasında Rusya 413 davayla birinci sırada, 145 dava ile Ukrayna ikinci sırada yer alırken; Romanya 137, Sırbistan 78 ve Türkiye 77 davayla beşinci sıra.  En fazla "yeni önde gelen" vaka sayısına sahip ülkeler ise şöyle sıralandı: Romanya 15, Hırvatistan 13, Fransa 12,  Bulgaristan ve Türkiye 11, Polonya ve Ukrayna 10 dava. Geçtiğimiz yıl sonunda toplam bekleyen dava sayısının en yüksek olduğu ülkeler ise 2 bin 352 davaya Rusya, 716 davayla Ukrayna, 509 davayla Romanya, 480 davayla Türkiye ve 285 davayla Azerbaycan olduğu belirtildi.

 

Bakanlar Komitesi geçtiğimiz yıl 880 davayı kapatırken, toplam kapatılan vaka sayısının en yüksek olduğu ülkeler 109 davayla Macaristan, 107 davayla Türkiye, 67 davayla Ukrayna, 57 davayla Sırbistan, 53 davayla da Moldova oldu. Komite tarafından, 2022'de en fazla "önde gelen vaka" kapanan ülkelerin başında ise Türkiye geldi. Türkiye 26, Ukrayna 16, Yunanistan ve Moldova 14, Hırvatistan 13 ve Bulgaristan 10 önemli davayı kapattı.