ŞIRNEX - Seyît Evran ê demek dirêje li Herêma Kurdistanê rojnamegeriyê dike bal kişand ser rewşa herêmên Rojava û Başûr û destnîşan kir ku êrişên Tirkiyê yên li dijî herêmê bi beşek bi destûra Amerîka pêk tê û beşek din jî ya êrişan bi jî bi piştgiriya PDK’ê pêk tên. Evran got kurd li dijî êrişan dikarin bi avakirina Yekîtiya Neteweyî bi ser bikevin û destkeftiyên xwe biparêzin.
Hêzên Çekdar ên Tirk (TSK) par li dijî deverên Herêma Federe ya Kurdistanê dest bi operasyona leşkerî kiribû. Hêj ev êriş didomiyan îsal jî TSK'ê di 15'ê hezîranê de li dijî heman deveran an go herêma Bradostê dest bi operasyona bejahî û hewayî ya leşkerî kir. Di êrişên Tirkiyê yên li dijî deverên Başûrê Kurdistanê de gelek welatiyên sivîl hatine kuştin û bi dehan gund ji operasyona Tirkiyê neçar mane werin valakirin. Her ku diçe êriş zêde dibin û li qadek berfireh belav bûye. Di van êrişan de ziyanek mezin li xwezayê dibe û gelek dever şewitîne. Her wiha di heman demê de êrişên Tirkiyê li dijî deverên Bakur û Rojhilatê Sûriyê jî pêk tên.
Rojnameger Seyît Evran ê ku demek dirêj e êrişên Tirkiyê yên li dijî Başûr û Rojavayê Kurdistanê dişopîne derbarê van oprasyonan de pirsên ajansa me bersivand.
Ji roja ku şoreşa Rojava dest pê kiriye heta niha hûn şer û qewimandinên li wir dişopînin. Niha li Rojava rewş çi ye û çi diqewim?
Bi kurtasî li Suriyê rewşeke awarte heye. Tirkiye jî dixwaze ji vê aloziyê sûd werbigire û bi vî awayî polîtîkaya dagirkirinê pêk bîne. Lê armanca wan ya yekem ew e ku Rêveberiya Xweseriya Demokratîk tune bikin.
Li Rojava êrîşên ku bi destê çeteyên girêdayî Tirkiyeyê tên meşandin, bênavber didomin. Di heman demê de li Efrînê, Serêkaniyê û Girê Spî qirkirina kurdan jî berdewam dike. Li van herêman mirov tên revandin û beramberî vê fidye tê xwestin. Kesên ku ji hêla van hêzan ve tên îstîsmarkirin, pişt re jî tên qetilkirin. Ji aliyê komên girêdayî Tirkiyeyê ve di nava rojê de bi dehan mirov tên revandin. Dewleta Tirkiyê û çeteyên Ebu Rasayn ango Zergan, li Til Temîrê û hin herêmên Kobanê bombebaran dikin. Di êrîşan de sîvîl dibin armanc û tên qetilkirin. Di nava rojê de bi dehan êriş pêk tên. Tevî lihevkirina Rusya û Tirkiyê ya derxistina çeteyên ji Idlibê jî ew dernexistin û gelek hêz û alavên zirxî ji Idlibê re tên şandin da ku piştgiriya wan çeteyan were kirin. Li herêmê notkeyên çavdêriyên heyî yên nû hatine zêdekirin. Cihên ku hatin dagirkirin ên mîna Idlibê, Efrîn, Azez, Raî, Exterîn, Jerablus û Bab derbasî pereyên tirk bûn. Li van herêman dibistan hatin vekirin. Avahiyên PTT’ê hatin vekirin. Hemû sazî û dezgehên dagirkeriyê hatin vekirin. Bi piştgiriya Rûsyayê ev pêk hatin. Her çiqas Rûsya vê înkar bike jî ev tişt bi destê wan pêk tê. Rûsya wek alternatîfa Beşar Esed kurê xalê wî Ramî Maxlûf derxistin holê. Ev rewşe di nava rêveberiya Sûriyê de jî bû sedemê parçebûyinê. Beşar Esed hemû mal û milkên Ramî Maxluf desteser kir. Îranê daxuyand ku ew piştgiriyê didin Beşar Esed. Amerîka jî dixwaze hêzên xwe li hin deran bicih bike. Bi kurtasî li Suriyê rewşeke awarte heye. Tirkiye jî dixwaze ji vê aloziyê sûd werbigire û bi vî awayî polîtîkaya dagirkirinê pêk bîne. Lê armanca wan ya yekem ew e ku Rêveberiya Xweseriya Demokratîk tune bikin.
Gelek deverên girêdayî Herêma Federe ya Kurdistanê, Kampa Maxmûr û Şengal tên bombebaran kirin. Di van êrişan de sivîl dibin armanc û tên kuştin, li gorî nêrîna we armanca van operasyonan çi ye û çima sivîl dibin armanc?
.Di vê pêvajoyê de tiştên ku çeteyên DAIŞ’ê pêk neanîn, dewleta Tirkiyê dixwaze pêk bîne. Bi van êrişan dixwaze ji gelê Maxmurê tola xwe bistîne.
Jixwe ji berê ve heta niha qadên sîvîl tên bombebarankirin. Lê di rojên dawî de, ev êriş zêde bûn. Şengal û Maxmur pirî caran hate bombebarankirin. Di vê pêvajoyê de tiştên ku çeteyên DAIŞ’ê pêk neanîn, dewleta Tirkiyê dixwaze pêk bîne. Bi van êrişan dixwaze ji gelê Maxmurê tola xwe bistîne. Li gel hevkariya PDK’ê dixwazin ku gel bikêşin ser xeta xwe. Niha ne tenê ev her du herêm, di heman demê de gundên Şeladizê, Sîda û Çemço jî tên bombebarankirin. Li van deran welatiyên sivîl tên qetilkirin. Li Metînayê gundê Gulka jî tê bombebarankirin û ciwan tên qetilkirin. Li Silêmaniyê cihên seyranê Kunemasî di seatên ku herî zêde qelebalix bû hat bombebarankirin. Bêgûman bi van êrişan dixwazin ku gel bitirsînin û bi vê rêbazê jî dîl bigirin.
Hikûmeta Iraqê çima leşkerên xwe li ser sînorê herêmê bi cih kirin û sedema vê bicihkirinê çi ye gelo?
Jixwe cihên ku leşker hatin bicihkirin, êrişên dagirkeriyê pêk nayên. Ev yek bêyî destûra DYA’yê nehatin bicihkirin. Li vir pirsek dikeve hişê mirovan, ew jî ew e ku li vir Amerîka bi Tirkiyê û Iraqê re li hev kiriye û biryar da ku statûbûna Başûr ji holê rake.
Iraqê 30 sal berê leşker şandin wê herêmê. Ango piştî di serhildana sala 1991’an de leşker hatin bicihkirin. Cihên ku leşker lê hatine bicihkirin ne sînor e. Lê pişt re hat dîtin ku armanc ne ji bo sekinandina êrişên Tirkiyê bû. Jixwe cihên ku leşker hatin bicihkirin, êrişên dagirkeriyê pêk nayên. Ev yek bêyî destûra DYA’yê nehatin bicihkirin. Li vir pirsek dikeve hişê mirovan, ew jî ew e ku li vir Amerîka bi Tirkiyê û Iraqê re li hev kiriye û biryar da ku statûbûna Başûr ji holê rake. Hêzên Amerîka di nava yeksengiyê de ne. Ji ber wê jî mirov nikare bibêje ku ji bo Iraq û Tirkiyê yeksengî bike biryareke bi vî awayî da. Lê li gel şandina leşkeran tu tê armanckirin mirov nikare wê bibêje. Dibe ku bi vê pêngavê dixwazin ku Tevgera Azadiya Kurd bêbandor bikin. Lê baş tê zanîn ku piştî van êrişan wê hemû rêxistinên kurd bibin armanca êrişan.
Ji bo yekrêziya kurdî ya di navbera hêzên Rojava de Amerîka û Fransayê çima xwest pêşengiyê bike û bi vê rêbazê çi kirine armanca xwe?
Li gorî çavderiyên min Amerîka li gorî berjewendiyên xwe tevdigere û dixwaze kesên ku polîtîkayên wê esas digire bike tifaq. Lê berevajî vê kesên ku azadiyê dixwazin û ji bo vê tedikoşîn, nahêle bibin yek û yekitiya wan asteng dike.
Li gorî min Amerîka ji bo avakirina yekitiya gelê kurd di nav hewlêdanekî de nîne. Li gorî çavderiyên min Amerîka li gorî berjewendiyên xwe tevdigere û dixwaze kesên ku polîtîkayên wê esas digire bike tifaq. Lê berevajî vê kesên ku azadiyê dixwazin û ji bo vê tedikoşîn, nahêle bibin yek û yekitiya wan asteng dike. Pêngava ku li Bakur û Rojhilatê Sûriyê hat destpêkirin, Rêveberiya Xweser a Demokratîk û PDK’ê nêzî hevdû nake û li gorî min ji bo ku gelê kurd ji Tevgera Azadiyê dûr bikeve di nav hewlêdanan de ne. Jixwe li gel erêkirina Amerîka li dijî gelê kurd êriş zêde bûn.
Li Herêma Kurdistanê hêzên kurd nexwedî yekrêziyek kurdî ne, sedemên ku hêzên herêmê nabin yek çi ye gelo?
Ji ber vê yekê jî hêzên Başûr bi tu awayî nabin yek. Lê tişta din a girîng jî ew e ku hêzên mêtînger nahêlin ku ev yekitî ava bibe. Ango Tirkiye bandoreke mezin li ser PDK’ê dike û ev jî yekitiya PDK’ê, YNK’ê û PKK’ê asteng dike.
Çend sedemên vê hene. Sedema yekem ew e ku nakokiyên dîrokî hene. Lê dema ku mirov lê dinêre jî di navbera wan de nakokiyeke bîrdozî tune ye. Ango ji xeynî ku navbera xwe de îqtîdarbûyinê parve bikin, li dijberî wê li ser hevdû îqtîdarbûnê ava dikin. Ji bo ku hevdû biqedînin û tune bikin dixebitin. Ji ber vê yekê jî hêzên Başûr bi tu awayî nabin yek. Lê tişta din a girîng jî ew e ku hêzên mêtînger nahêlin ku ev yekitî ava bibe. Ango Tirkiye bandoreke mezin li ser PDK’ê dike û ev jî yekitiya PDK’ê, YNK’ê û PKK’ê asteng dike. Her wiha ji aliyeke din ve jî bandora Îranê li ser YNK’ê heye û ev jî dibe sedemê nelihevhatinê.
Tê îdiakirin ku li qadên ku hêzên Peşmerge lê hene leşkerên tirk hatine bicihkirin, ger ku tiştek wiha hebe sedemê vê yekê çiye gelo?
Jixwe leşkerên ku li herêmê hatin bicihkirin, tev ji kurdên herêmê pêk tê. Ji ber vê yekê jî ez bawer nakim ku li ser kurdên herêmê êrîşeke teybet hebe. Ji xeynî wê peşmergeyên ku li wir hatine bicihkirin, eşîrên herêmê ne. Jixwe navbera wan û PDK’ê nebaşe. Her wiha eşîrên ku li wê herêmê, di dîrokê de heta roja me ya îro, tu wextan desthilatdarî qebûl nekirine. PDK’ê ji bo ku xwe nêzî wan bike, ji wan pêşmerge afirandin. Lê rastiyek heye, peşmergeyên wê herêmê tu caran bi fermana PDK’ê tevnegeriyan. Ger ku tiştek wisa hebûya wê di navbera PDK’ê û Tevgera Azadiya Kurd de pêvçûnên dijwar biqewimiyana.
Demek dirêj e Yekîtiya Neteweyî ya Kurd di rojeva hêz û siyaseta gelê kurd de ye, li gorî rewşa heyî wê gelê kurd serkeftinek çawa bi dest bixe?
Gelê kurd bi avakirina Yekitiya Neteweyî dikare serkeftineke mezin bi dest bixe. Ger ku gelê kurd nebe yek, wê serkeftinên heyî jî têk biçin.
Gelê kurd tenê bi Yekîtiya Neteweyî dikare bi ser bikeve. Ez dixwazim bi gotineke gelê herêma başûr vê şîrove bikim 'Dijminên gelê kurd çiqas dijminên hev bin jî dema ku mijar dibe gelê kurd şerê dijberî hev didin sekinandin.' Lê em kurd çima nabin yek? Gelê kurd bi avakirina Yekitiya Neteweyî dikare serkeftineke mezin bi dest bixe. Ger ku gelê kurd nebe yek, wê serkeftinên heyî jî têk biçin. Wê hikûmeta Iraqê statûya heyî ji holê rake. Îran wê binpêkirina mafên kurd zêde bike. Ji xwe hikumeta Tirkiyê hebûna kurdan qebûl nake. Niha yekem hedef ew e ku Tevgera Azadiya kurd têk bibin û bi darbeya duyemîn jî bi destê rêveberiya Başûr, Başûr bide tunekirin. Vî tiştî gelê başûr jî û siyasetmenderên heremê jî baş dizanin.
MA / Zeynep Dûrgût - Mujdat Can