NAVENDA NÛÇEYAN - Rojnameger Yasîr Eliyas diyar kir ku hikûmeta Tirkiyeyê bi ketina Şengalê dixwaze herêmê dagir bike û anî ziman ku piştî ku rayedarên Tirkiyeyê li herêmê serdan pêk anîne DAIŞ li herêmê çalak bûye û got: "Tirkiye li herêmê DAIŞ'ê li dijî gel bikar tîne. DAIŞ Tirkiye bi xwe ye. Divê hikûmeta Iraqê jî vî tiştî bibîne. Tirkiye li herêmê bi çalakkirina DAIŞ'ê gef li hikumeta Iraqê dixwe."
Partiya Demokrat a Kurdistanê (PDK) di 9’ê Cotmeha 2020’an de bi Hikumeta Navendî ya Iraqê re “Peymana Şengalê” îmze kir. Bi îmzekirina vê peymanê re li li gelek deverên herêma Qendîla Başûrê Kurdistanê pêşmerge hatin bicihkirin. Bi vê yekê re tevgera li Şengalê jî zêde bû û ev tevger didome. Li dijî peymana di navbera Bexda û Hewlerê de hatiye îmzekirin, nêrazîbûn didomin. Nobeda çalakiya piştgiriyê ya ji bo Asayîşa Şengalê ku 3 meh li pey xwe hiştin berdewam dike. Her çiqas heta niha êzîdiyan gelek caran daxwazên xwe ji hikumeta Bexdayê re bi vekirî pêşkeş kiribin jî bi tu awayî erênî nehatine pejirandin.
Li rex van geşedanan, Wezîrê Parastinê yê Tirkiyeyê Hûlûsî Akar û Serfermandarê Giştî Yaşar Guler, di 18’ê çileya 2021'an de çûn Bexda û Hewlerê û bi Serokkomarê Iraqê Berhem Salih, Serokwezîrê Iraqê Mûstafa Kazimî, Serokê Giştî yê PDK'ê Mesûd Barzanî, Serokê Herêma Kurdistanê Nêçîrvan Barzanî û Serokwezîrê Herêma Kurdistanê Mesrûr Barzanî re hevdîtin pêk anîn. Piştî hevdîtinan li Bexdayê teqîn çêbû û çeteyên DAIŞ'ê girtin ser xwe. Der barê van geşedanên dawî de rojnamevan Yasîr Eliyas ji ajansa me Mezopotamyayê (MA) re axivî.
'DI HER 73 FERMANAN DE 60'AN TILIYA TIRKIYEYÊ HEYE'
Rojnamevan Eliyas anî ziman ku ji dîrokê ve heta niha her fermaneke ku li dijî êzîdiyan hatiye dayîn bi destê Tirkiyeyê pêk hatiye û lê tevî hemû êrişan jî êzîdiyan ji nûve vîna azad afirand û wiha axivî: "Ji dema Osmaniyan heta roja îro li ser êzidiyan ferman pêk hatine. Di dîroka me de 73'ê ferman hene ku êzîdî têde derbas bûne. Ji van 60 ferman ji bi destê dewleta Tirkiyeyê pêk hatine. Ne tenê êzîdî, ereb, ermen jî di van fermanan de derbas bûne. Di desthilatdariya Osmaniyan de kuştin, talan û qirkirin çêbûne. Dema ku em qala dewleta Tirkiyeyê dikin, ji bilî xwîn, şer û pêvçûnê pêvetir tişteke din nayê hişê me. Ji ber ku kuştin, qetilkirin û xwîn rijandin karê wan e. Fermana dawî ya ku bi destê DAIŞ'a hov li ser Şengalê pêk hat de, jî bi dest û piştgiriya Tirkiyeyê pêk hat. Ev bi awayeke eşkere hat dîtin. DAIŞ'ê daxwaziyên Tirkiyeyê pêk anîn. Ez dikarim bibêjim ku fermana dawî jî bi destê Tirkiyeyê pêk hat. Divê em xwe nexapînin. Tu caran dewleta Tirkiyeyê ji êzîdiyan re nebûye dost. Ji dijminiyê pêvetir dewleta Tirkiyeyê tiştek ji êzîdiyan re nekiriye. Niha li bakurê Kurdistanê çima êzidî tune ne? Êzidiyan ji xwe re dike armanc. Çima? Koka erdnîgariya Rojhilata Navîn êzîdî ne. Êzîdî di heman demê de koka kurdatiyê ne. Tişta ku tu nikaribî tune bikin li ser xaka xwe dîsa şîn dibe.
Ji ber wê jî ew dixwazin vê kokê nehêlin û tune bikin. Li gorî demê planên wan tên guhertin. Di sala 2007'an de li Tilezir çêbû nêzî 400 kesan jiyana xwe ji dest dan. Ew jî bi destê dewleta Tirkiyeyê çêbû. Di dîrokê de heta roja me ya îro çi ferman, çi qetilkirin hatibe serê vê civakê tiliya Tirkiyeyê tê de heye. Niha li Efrînê jî heman tişt pêk tê. Ez dikarim bibêjim ku tişta ku çeteyên DAIŞ'ê li Şengalê nekirin, li Efrînê pêk anîn. Gorên êzîdiyan xerab kirin, êzîdî revandin, talan kirin. Lê ev planên wan ên ji bo qirkirinê vala derketin. Heke di vê rewşa heyî de mudexileya hêzên gerillayan çênebûya wê êzîdî bi qirkirinekî re rûbirû mabûna. Ji bilî êzîdiyan li Rojavayê Kurdistanê jî ol û baweriyên cuda jî bi xeterekeye mezin re rûbirû man. Di şexsê Şengalê de parastina êzîdiyan parastina mirovahiyê bû. Plana tunekirina êzîdiyan pûç derket. Piştî vê fermana dawî civaka êzîdî li gorî felsefeya birêz Ocalan xwe bi rêxistin kirin. Miroveke dil girtî, bi fikreke azad civakek azad kir."
'BAWERIYA TU KESÎ BI PDK'Ê NEMA YE'
Eliyas di berdewama axaftina xwe de bal kişand ser peymana Bexda û Hewlerê û destnîşan kir ku peyman li ser tunekirina êzîdiyan hatiye îmzekirin û wiha domand: "Civaka êzîdî komele û hêzên leşkerî ava kirin. Ji bilî van bawerî çêbû. Ji dîrokê ve heta niha cara yêkeme ku yek ji bo êzîdiyan xwe feda dike û êzidiyan ji qirkirinê xelas dike. Li gel vê baweriyek ji nû ve çêbû û sazî û hêzen leşkerî hatin ava kirin. Ev ji bo êzîdiyan bû hêvî. Ji wê rojê de heta roja me ya îro dixwazin ku tiştên ku fermanê de pêk ne anîn vê carê bi planên qirêj pêk bînin. PDK bûye sedemê êş kişandina êzîdiyan. Baweriya êzîdiyan bi PDK'ê nema ye. Êzîdiyan gelek zirar ditîn. Gundên êzîdiyan vala kirin, ji xaka xwe derxistin û qetil kirin. Di 2014'an de jî hêzên wan parastin nekirin û pişta xwe dan Şengalê û reviyan. Lê dîsa vegeriyan Şengalê. Di 2017'an de dema ku hizbên Iraqê li dijî Kerkûk û Şengalê operasyon çêkirin, dîsa Şengal berdan û tenê hiştin. Baweriya tu kesî ji PDK'ê nema ye. Baweriya êzîdiyan tenê bi êzîdiyan û hêzên YBŞ'ê û Asayişa Êzidxanê heye. Ev peymana ku di dawiyê de li ser Şengalê çêbûn, bi temamî li ser tunekirina êzîdiyan e. Ev peyman peyman Barzanî, Kazimî û Erdogan e. Mirov dikare vê peymanê bi vî awayî pênase bike. Ji ber ku hemû di nav de nîn in. Dixwazin di aliyê qanûnê de li ser êzîdiyan bên. Ji ber ku dema destpêkê de gelek propagandayên vê peymanê hatin kirin. Niha ev peyman, peymaneke dîrokiye. Lê dema ku ev peyman pêk hatî êzîdî di vê tifaqê de nebûn. Kesên ku peymana Şengalê çêkirin, ew bûn yên ku bûne sedemê fermanê. Hêzên Iraqî li vir hebûn û ev peyman berpirsyariya hikumeta Iraqê jî radike.Çima kesên ku bûne sedema fermanê nehatine darizandin? Di zindanên Iraqê de bi hezaran çeteyên DAIŞ'ê hene, çima heta niha yek ji van nehatiye darizandin? Peyman ne ji xizmeta êzîdiyan re ye. Bila her kes bizane ku ev peyman ji qirkirineke nû re ferman berdewam kirin e. Di êzîdiyan de xwe naskirinek çêbû ye. Ew nikarin weke berê planên xwe rehet li ser vê civakê bimeşînin. Peyman hatiye îmzekirin heta îro êzîdî hem li Şengalê û hem jî ji derveyî Şengalê li dijî peymanê li ser piyan e. Her kesî dît ku bi rêya peymanê dixwazin vîna heyî tune bikin."
'LI BAŞÛR BI DEHAN WARGEHÊN TIRKIYEYÊ HENE'
Eliyas destnîşan kir ku konên ku bi armanca piştgiriya Asayîşa Ezîdxan hatine vedan bi berxwedana Şengalê li dijî her êrişek dibe mertal û got:" Niha li navenda Asayîşa Şengalê konên rûmetê hatine danîn. Bi piştgiriya dayîk, zarok û kalan du mehin bênavber ev berxwedan didome. Tişta ku em niha li Şengalê dibînin wê ev îrade rê nede planên qirêj. Ji dîrokê heta niha civaka Êzidî ji berxwedanê pêvetir tiştek din nekiriye. Ji ber ku Êzidiyanî berxwedaniye. Heta niha mane û wê bimînin jî. Serdana Tirkiyeyê ji bo Bexdayê çêbû. Hikûmeta Tirkiyeyê rewşeke lawaz de ye û bi pirsgirîkên mezin re rû bi rû ye. Dixwazin hikûmeta Iraqê jî bixin bin xîzmeta xwe de. Rêxistinbûna Êzidiyan ne li gorî berjewendiyên Tirkiyêye. Xewn û xeyala Tirkiyeyê ew e ku herêmê dagir bike. Bi taybetî jî dixwazin ku xeta Mûsûl, Kerkûk û Helebê dagir bikin. Lê ev tenê xeyale. Hêzên ku li Şengalê heyî fermî ne. Tu hinceta dewleta Tirkiyeyê tune ye ku êrişî ser Şengalê bike. Hêza ku li Şengalê hat avakirin, di heman demê de rûmeta Iraqê parast. Pêwîste ku hikûmeta Iraqê minettarê van hêzan be. Bila Iraq weke hikumet baş bizane ku heke ku bê lîstîkên Tirkiyeyê wê ne li gorî berjewendiyên Iraqê tevbigere. Dewleta Tirkiyeyê dixwaze xeyalên xwe yên esmanî pêk bîne. Niha li başûr bi dehan wargehên Dewleta Tirkiyeyê hene. Çi karê wargeha Tirkiyeyê li nêzî êzîdiyan e? Bila Iraq destpêkê van ji xaka xwe derbixe. Çima îro bi ser êzîdiyan ve tên? Bila biçin ew wargehên li başûrê Kurdistanê hatine bicihkirin rakin."
'TIRKIYE LI HERÊMÊ DAIŞ'Ê ÇALAK DIKE'
Rojnamevan Eliyas anî ziman ku piştî serdana Tirkiyeyê teqîna ku li Bexdayê çêbû ne rasthatinek e û wiha got: "Piştî serdanê DAIŞ li herêmê çalak bû. Piştî serdana Bexdayê, serdana malbata Barzanî kirin.Tirkiyeyê dît ku Iraq ne li gorî dilê wan tevdigere, hatin serdana malbata Barzanî kirin. Ji ber ku ew dizanin dema yek nemîne tişta ew dixwazin wê pêk bînin. Dema fermanê jî Tirkiyeyê ji Barzanî xwest ku hêzên xwe vekêşe û wan ev daxwaziya wan pêk anî. Bila neyên lîstîkên dewleta Tirkiyeyê. Dewleta Tirkiyeyê tenê li gorî berjewendiyên xwe tevdigere. Ev jî ji bo herkesî xeteriye. Ew ne ji bo rêxistinekî, yan jî civakekî tê. Heger bikevin Şengalê wê xeterî ji bo her hêzeke Kurd be. Ji dîrokê heta niha ji bilî bikaranînê pêvetir dostaniyeke wê çênebûye. Dixwazin van Hêzên başûr bikar bîne û bikar tîne jî mixabin. Lê li hemberî vê niha berxwedaniyek heye. Piştî van serdanan DAÎŞ li herêmê çalak bû. Li Bexdayê teqî çêbû Û her weke din li parezgeha Selehedîn êrîş pêk hatin. DAIŞ'ê gelek cihan êrîş pêk anîn. Piştî serdana wan tişta ku wan xwest pêk nehat, bi van êrîşan dixwazin bibêjin ku DAIŞ hîn destê me de ye. Ev bi rengeke vekirî û tişteke berçave. Tirkiye li herêmê DAIŞ'ê li hemberî gel bikar tîne. DAIŞ Tirkiye bi xwe ye. Divê hikûmeta Iraqê jî vî tiştî bibîne. Tirkiye li herêmê bi çalak kirina DAIŞ'ê gef li hikûmeta Iraqê dixwe."
MA / Zeynep Dûrgût