HABER MERKEZİ - Nagihan Akarsel a ku bi rojnamegeriya jinê dest bi xebatên xwe yên çapemeniya azad kir, bû mîmara gundê jinan ê Rojava, li Efrînê sembolên jinê şopand û ji bo bîranîna jinan dest bi xebatên pirtûkxaneyê kir, li ser jiyana her jinekê bandor hişt.
Li Îranê gelek tevgerên civakî yên ku jin têde cih digirin vedigerin demên berê. Serhildana jinan li Tebrîzê, protestoyên tûtinê yên sala 1890, protestoyên li dijî birçîbûnê di sala 1895’an de, Tevgera Destûra Bingehîn a 1906an û bûyerên piştî Şoreşa Îslamî ya 1979’an, serhildanên sereke yên jinan bûn. Di sala 1906’an de yek ji xwepêşandanên li Îranê ku daxwazên “mafên jinan” dihatin gotin, lê ji ber ku baş nehat organîzekirin, ev tevger nekarî bidome. Di sala 2022’yan de kuştina jina kurd Jîna Emînî ji aliyê “polîsên exlaqê” ve li bajarê Seqizê yê Rojhilatê Kurdistanê, bû destpêka serhildaneke mezin a gel a bi pêşengiya jinan. Ji bilî wê yekê ku ev serhildan bi pêşengiya jinan hat meşandin, taybetmendiyeke din jî bilindbûn û belavbûna dirûşma “Jin jiyan azadî” bû, ku tevgera jinên kurd li ser bingeha felsefeya Rêberê PKK’ê Abdullah Ocalan jinên cîhanê li dora xwe kom kirin.
Endama Navenda Lêkolînên Jineolojiyê û akademîsyen-rojnamevan Nagihan Akarsel ku dilê xwe daye zanista Jineolojiyê û keda xwe daye pêşdebirina wê, di pêvajoyeke ku hêviya "şoreşên jinan" de, baweriya xwe ya bi şoreşê ji her jinekê re radigihîne û şoreşa jinan li her deverê dinyayê belav bûye, li bajarê Silêmaniyê yê başûrê Kurdistanê di êrişek çekdarî de li naverasta kolanê hat kuştin. Akarsel ji kurdên herêma Anataoliya Navîn ango ji navçeya Cîhanbeylî ya Konyayê ye. Piştî ew têkoşîna azadiyê ya kurd nas dike di navbera salên 2001-2007'an de di girtîgehê de dimîne. Akarsel ku piştî hat berdan li ser pêşxistina rojnamegeriya jinan xebitî, di navbera salên 2008-2014'an de xebatên Çapemeniya Azad li bakurê Kurdistanê û bajarên Tirkiyeyê meşand. Zozan Sîma ya ku tebaxa 2014'an de bi Akarselê re ku di xebatên Jineolojiyê de cih girtibû, behsa xebatên bi hev re kirin, armanca van lêkolînan û xeyala wê kir.
XEBATÊN JINEOLOJIYÊ
Sîma diyar kir ku piştî nivîsa Akarsel a di Kovara Modernîteya Demokratîk de hat weşandin ew wê nas dike û wiha got: “Hevdîtina me ya ewil a bi Nagîhan re ji dûr ve çêbû. Zimanê ku di gotara xwe ya di kovarê de bi kar anî û gotinên wê bala min kişand. Piştî demekê me li akademiya ku em diçûn dersa Jineolojiyê hevdu dît. Ew ji bo guhdarîkirina dersên akademiyê hatibû. Pir eleqedar bû, her tim pirsan dikir. Bi vî awayî me yekem car hev dît. Paşê, ez gelek matmayî mam, gava hîn bûm ku ew kesê ku min gotara wî di kovarê de dixwend, ew kesê ku min li akademiyê nîqaş dikir heman e. Ji dawiya sala 2014’an û vir ve di warê Jineolojiyê de em bi hev re dixebitin. Em heta kêliya şehadetê di xebatên Akademiya Jineolojiyê de bi hev re bûn.”
GIRÊDANA WÊ YA HEVRÊTIYÊ
Sîma bandorên ku Akarsel di pêvajoya ku bi hev re xebitîn de li ser wê hişt bi van gotinan vegot: “Pêvajoyeke ku her kêlî bi hest, fikir û hevrêtî dihat meşandin bû. Taybetmendiyên min û Nagihan ji hev cuda bûn. Mirovên xwedî taybetmendiyên wisa cûda dibe ku li hev nekin. Lê hevaltiya wê pir kûr bû. Hewldana wê ji ya min mezintir bû ku di navbera me de pêwendiyek wusa kûr çêbike. Wê nexwest ku tiştek nebaş û neserkeftî be. Her ku li derekê astengiyek didît, ji bo vekirina wê pir dixebitî. Wê ji bo tiştên ku me difikirîn ku ne pêkan e, ku em nikarin bikin, wê ne tenê raman hildiberand, di heman demê de hewl da. Heke pevçûnek jî bihata pêşiya wê jî dikir. Ji tiştekî çavê xwe nediniqand. Di vî warî de Nagihan weke kesayet, akademî û tevgera azadiya jinên Kurdistanê gelek ked da min.”
HEWLDANA WÊ YA PÊKANÎNA ‘ZIMANÊ JINÊ’
Sîma bal kişand ser xebatên Akarsel ên di pêşxistina zanista jinê de û got: "Nagîhan çima ew qas girîngiyê dide Jineolojiyê? Têkiliya Jineolojiyê bi jiyanê re heye. Qadeke ku em dikarin bi rêbazên dewlemend gelek tiştan hilberînin, ku ji bo karakterê Nagihan pir guncav bû. Taybetmendiya wê ya jêrîn hebû; li kîjan qadê dixebitî, bi hemû destên xwe hembêz dikir. Berê jî tevlî xebatên çapemeniyê bû. Di xebatên xwe yên çapemeniya azad de ji bo afirandina zimanê jinê, vegotina çîrokên jinan û belavkirina ramanên jinan hewldaneke orjînal da. Di rastiyê de, ev hinekî bi Jineology tac bû. Bi berhevkirina lêgerîna xwe ya şoreşgerî ya kesayetî û tiştên ku di Jineolojiyê de hilberand, tiştên nû diafirand. Jineolojiyê wek kar nedît. Dema ku beşdarî xebatên Jineolojiyê bû, hevalên wê yên çapemenî piçekî şermezar kirin. Ji ber ku ew rojnamevanekî serkeftî bû. Lê wî her du xwendin li hev kir û tiştên ku dizanibû veguhezand kovar, bernameyên televîzyon û rojnameyan. Ez dikarim bibêjim ku di vê astê de di pêşxistina xebatên Jineolojiyê de hevalê herî diyarker e.”
LI ŞENGALÊ LI ŞOPA CIVAKA XWEZAYÎ GERIYA
Her çendî behsa xebata Akarsel a herî dawî ya avakirina "Pirtûkxaneya Jinên Kurdistanê" li Başûrê Kurdistanê tê kirin jî, ev ne karê wî yê yekem bû di warê jinan de. Sîma diyar kir ku bi Akarsel re çûn Şengalê û ew li vir her ku diçû li şopa jinan digeriyan. Sîma anî ziman ku di sala 2016’an de çûne Şengalê û wiha got: “Di hevdîtina me ya yekem a li Şengalê de ‘Çima Şengal bû hedef?’ Rastiya li vir veşartî çi ye? Armanca dewletan û serdestiya mêr li vir çi bû? Hedefkirina Şengalê ne tenê rewşa wê ya jeopolîtîk bû. Tiştekî ku ew pê bi heyecan bû. Em salê 4-5 caran diçûn Şengalê û diman. Me wêne kişandin û bi dayikan re hevpeyvîn kirin. Her şopa jin û civaka xwezayî ya di baweriya êzidîtiyê de kelecana di nava wê de dida nîşandan.”
LI EFRÎNÊ DEST JI TU REMZEYÊ BERNEDA
Sîma bal kişand ser xebatên Akarsel ên li Efrînê û wiha got: “Kokên li wir lêkolîn dikir. Li ser vê mijarê gotarek bi sernavê ‘Efrîn bi çavê Jineolojiyê: Bajarekî ku cewhera wê formek e’ nivîsand.
Di dagirkirina Efrînê de jî gotarek bi sernavê ‘Li ser rastiya Efrînê nêrîna Jineolojiyê’ nivîsand. Em navê 'Efrînê' li xwe bikin, li dora xwe geriya û yek bi yek dest li hemûyan kir, heta cihên dîrokî yên wê derê. Li Efrînê gotinek û sembolek jî ji dest xwe berneda. Heta hîn bû ku li gundê Rûta yê Efrînê zimanekî taybet heye ku tenê jin pê diaxivin. Çû û qeydên dengê dayikan girt. Nagihan dê tu carî dev ji girêdana ku xwe damezrandibû berneda. Dayikek êzidî hebû ku li Efrînê nas kir. Wê dayikê xwe wek dayîka ruhanî ya Nagihanê ragihand. Her sibe guliyek jê re dişand. Heta şehadeta xwe ew girêdan neşikand. Ew ê têkiliya xwe ya bi kesên ku demek kurt pê re parve kir re berdewam dikir.”
DI AVAKIRINA JINWARÊ DE CIH GIRT
Sîma behsa hewldanên Akarsel ê ku di avakirina “Gundê jinan Jinwar” a Rojava de ku di sala 2017’an de hat avakirin û di 25’ê Mijdara 2018’an de deriyên xwe vekir, kir û wiha berdewam kir: “Avakirina ‘Jinwar’ê projeyek li Rojava pêk dihat. Nagîhan ji bo perwerdeyê çûbû Kobanê. Li wir çîrokek trajîk li ser jinekê bihîst û pir hêrs bû. Hat û bi hesta ku 'gundê jinan' projeya Rêber Apo ye dikare pirsgirêkê çareser bike bi me re parve kir. Proje di rojeva tevgera jinên Kurdistanê de bû, lê vê bûyerê gelekî bandor li wê kir û got 'Divê em ji vê re çareyekê bibînin'. Di destpêkê de me newêrîbû em bipirsin 'Gelo li cihekî ku şert û mercên şer lê heye em dikarin qadeke nû ya jiyanê ava bikin?' Lê ew bi biryar û bi israr bû. Her kes motîve kir û bi saziyên jinan ên heyî re axivî. 2 mehan em gund bi gund li Rojava geriyan û me dît ku kîjan herêm guncav e. Herî dawî me bi komeke ku di nav wan de Star jî heye ji bo Kongreyê cihek bi baxçeyên behîvan nas kir. Li wir gundê jinan hate avakirin.”
AVAKIRINA ENSTÎTÛYA ANDREA WOLF
Sîma da zanîn ku ew û Akarsel di navbera salên 2016-2018’an de li Rojava bi hev re xebitîn. Sîma diyar kir ku Akarsel di salên xwe yên li Rojava de di avakirina Enstîtuya Andrea Wolf de cih girtiye û got: “Gelek enternasyonalîstên ku bi Rojava re eleqedar bûn, hebûn. Hatin Rojava û piştgiriya xwe ragihandin. Lê negihîşt rêxistinek, sazîbûnek. Piştre, Enstîtuya Andrea Wolf hate damezrandin. Nagihan di vê yekê de jî xwedî roleke diyarker e." Sîma di bîranîna xwe ya bi Akarsel re di dema damezrandina enstîtuyê de jî wiha got: “Du jinên enternasyonalîst, yek Alman û yek jî Katalan, ji bo ku tevgera jinên Kurd nas bikin hatin navenda Jineolojiyê. Du kes bûn, lê hema 10-15 rojan me bi hev re ders dida. Min digot, 'Hûn nikarin ji bo du kesan ew qas wext derbas bikin'. Digot, 'Na, ev pir bi qîmet e, divê em bikin'. Ji xebatên xwe encam girt."
PIRTÛKXANEYA JINÊN KURDISTANÊ
Sîma der barê Pirtûkxaneya Xebatên Jinên Kurdistanê de ku Akarsel dixwaze ji bo jinan ava bike de jî agahî da û diyar kir ku Akarsel girîngiyê dida bîranîna jinên Kurdistanê li cihekî kom bike û bi vê hestê tevdigere. Sîma got: “Dema ku me bi hev re proje plan kir û me parve kir, her kesî dipirsî ka ev projeyek mezin e û em dikarin wê bi rê ve bibin. Em têgeha fedakariyê di şer de tenê bi mirinê re dihesibînin, lê carinan fedekarî û cesareta ramanê tê xwestin. Nivîsandina dîroka jinên Kurdistanê hewldanek bû ku ezmûna jinê derbixe holê. Dizanibû ku pêwîstî bi gihandina ezmûna 40 salî ya tevgera jinên Kurdistanê ji bo jinên cîhanê heye, tevlî projeyê bû. Ji bo projeyê bi gelek aliyên peywendîdar re danûstandin kir. Ji avahiya xwe bigire heta kulîlka baxçeyê xwe, ji kursiyê xwe bigire heta pirtûkên ku werin berhevkirin, hewl dide. Helbet ev projeyek neqediyaye, pêwîste em bi berpirsyarî rabin.”
XEBATÊN JINEOLOJIYÊ YÊN LI BAŞÛRÊ KURDISTANÊ
Sîma anî ziman ku piştî Akarsel di sala 2019’an de derbasî Başûrê Kurdistanê bû, bandor li jinên li wir kir û wiha got: “Ev der cihê ku jin bêhêvî bûn û komkujî lê zêde bûn. Nagihan li ser dewlemendiya rêbazê bû. Li Başûr bêbawerî bi siyasetê re pir zêde ye. Silêmanî bajarek e ku bi hunermendên xwe tê naskirin. Li gel jinên hunermend lêkolînek hat kirin û êşên jinên li herêmê dijîn anîn ziman. Hewl dida xebatên xwe yên Jineolojiyê bi xebatên hunerî pêş bixe.”
HER CIHÊ KU ÇÛYÊ XWEST KOKA WIR HÎN BIBE
Sîma da zanîn ku Akarsel ê li gundekî Konyayê ji dayik bûye û mezin bûye, her ku diçe hewl dide ziman û çanda wê derê hîn bibe û Akarsel li Rojava fêrî Kurmancî û li Silêmaniyê jî fêrî Soranî bûye. Sîma der barê vê taybetmendiya Akarsel de ev tişt got: “Tiştê ku em ne yekitiya neteweyî ne tenê di aliyê siyasî de li hev hatin. Ew li ser hîskirina wî ruhî ye. Li Efrîn û Şengalê jî wisa bû, ji ber ku hûn bi awayekî rast dest bidin ser wê axê, ew dever dê deriyên xwe ji we re veke. Sedema ku ew pir jê dihat hezkirin zelalbûna wî ya di derbarê wê de bû. Her ku çû, ji bo naskirin, têgihiştin û yekbûna bi koka xwe re gelek hewl da."
XEYALA WÊ HERÎ MEZIN EW BÛYE KU BI OCALAN RE NÎQAŞ BIKE
Sîma ku got: "Xeyala Nagihan a herî mezin ew bû ku di derdoreke ku Rêber Apo azad bibe de bijî" û wiha got: "Ev yek nîşaneya azadiya Rêber Apo ye. Li ser xeyalên ku dîtiye. Dixwest Rêber Apo bibîne û bi wî re li ser Jineolojiyê çi kiriye û nîqaş bike.” Sîma her wiha diyar kir ku Akarsel li ser Ocalan jî pêşnûmeya romanekî jî amade kiriye.
NAGIHAN ÇIMA HAT KUŞTIN?
Sîma li ser sedemên kuştina Akarsel jî rawestiya û destnîşan kir ku her taybetmendiya wê ew kiriye hedef. Sîma anî ziman ku Akarsel di pêşxistina Jineolojiyê de kedeke mezin da û got: "Jîneolojî tecrubeya 40 salî ya tevgera jinên Kurdistanê temsîl dike." Sîma sedemên din ên di bin kuştinê de wiha nirxand: “Bûyerên ku di meha dawî de derketine nîşan didin ku rastiya li dora dirûşma ‘Jin Jiyan Azadî’ hatiye komkirin, em vê bi tevgera ku li Rojhilatê dest pê kiriye, gelekî kûr hîs dikin. sedsal bi rastî jî sedsala azadiya jinê ye. Ev bi pêşengiya tevgera azadiya Kurd tê meşandin. Di demekê de ku em van tiştan bi tundî hîs dikin de, hevalê ku nûnertiya vê hêzê dike hedef tê girtin, encama mejiyê dewletê û zîhniyeta serdest a mêr e.”
MA / Arjîn Dîlek Oncel