Lîstika Rûsyayê ya ji vekişandina herêma Til Rifatê ya Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê tenê rojekê domiya. Rojnameger Delîl Zîlan, diyar kir ku zext û şantaja Rûsyayê ya “Ya rejîm an Tirkiye” li berxwedana kurdan eleqiye.
Tê payîn ku polîtîkaya serokê nû yê DYA'yê Joe Biden ya derbarê Rojhilata Navîn û Sûriyeyê de, di meha Hezîranê de dirûv bigire. Lê belê Rûsya dixwaze rojek berî rojekê qada xwe ya liv û tevgerê berfireh bike. Li Îdlibê jî êrîş li ser êrîşan pêk tên û Tirkiye jî ji nû ve çav berdaye qadên jiyanê yê kurdan.
Bi derxistina Rêberê PKK'ê Abdullah Ocalan a ji Sûriyeyê û radestkirina Tirkiyeyê, komploya li dijî Ocalan dest pê kir û bi girtina Ocalan û tecrîdkirina li Girava Îmraliyê ya 22 salan koplo didome. Parêzerê Ocalan Prz. Cengîz Yureklî, diyar kir ku ji ber tecrîdkirina Ocalan di qada siyasî, aborî, tenduristî û gelek qadên din ên jiyanê de qeyran kûr dibe û wiha got: "Bi tecrîdê dixwaze Ocalan teslîm bigirin. Lê sekna Ocalan a 22 salan ev polîtikayên tecrîdê pûç kiriye."
Di 9'ê Cotmeha sala 1998'an de hêzên navdewletî bi armanca Rojhilata Navîn li gorî xwe ji nûve biguherînin Rêberê PKK'ê Abdullah Ocalan bi komploya navdewletî ji Sûriye derxistin û di 15'ê Sibata 1999'an de radestî Tirkiyeyê kirin. Li dijî vê yekê gelê kurd û dostên kurdan bi çalakiyên "Hûn nikarin roja me tarî bikin" bersîv dan komployê û daketin qadan.
Hêzên Navdewletî ku di sedsala 21'an de dîsa Rojhilata Navîn xistin dorpêçê, ewil Rêberê PKK'ê Abdullah Ocalan kirin armanca xwe. Siyasetmedar û endamê Koma Aştiyê Seydi Firat, destnîşan kir ku piştî têkçûna artêşa Sadam a salên 1990’î hem di qada navneteweyî de hem jî li Rojhilata Navîn gelek tevgerên şoreşger têk çûn û belavbûn û wiha got: "Lê tevgera azadiya Kurd li dijî vê yekê pêş ket, mezin bû û li herêmê bû tevgera azadiyê ya bingehîn. Ji ber wê hêzên navdewletî xwestin pêşî li Tevgera Azadiyê bigirin û komplo pêş xistin."
Li Sûriyeyê ku wergeriya qada lîstikê ya hêzên navneteweyî û hêzên paşverû yên herêmî, aştî weke rojeveke dûr tê disekine. Bêyî ku li Eyn Îsa û Îdlîbê çareserî pêk bê, DAIŞ careke din derket holê û êrişê rejîmê kir.
Êrişên li ser Eyn Îsayê ku Tirkiye bi Peymana Soçiyê soz dabû wê êrîş neke didomin. QSD li hemberî êrişan li ber xwe dide û bersiv dide, garantora peymanê Rûsya jî ji bo berjewendiyên rejîma Rûsyayê erişan temaşe dike.
Serokê AKP'ê û Serokomar Tayyip Erdogan têkildarî deynan got; “Ez bêtir li benda piştgiriyê me'. Lê pisporên aboriyê diyar dikin ku Tirkiye bi xizanî û betaliyek mezin re rû bi rû ye. Hîndekarê Beşa Îktîsadê yê Zanîngeha Bîlkentê Prof. Dr. Erînç Yeldan û Hîndekarê Beşa Îktîsadê yê Zanîngeha Teknîkê ya Rojhilata Navîn (ODTU) Prof. Dr. Ebru Voyvoda anîn ziman ku piştî vîrûsa Covid-19 dê li Tirkiyeyê hêjmara betalan ji 4,7 milyonan derkeve 11,7 milyonan.
Karkerên çandiniyê yên jin ku tevî hemû şert û mercên giran ên xebatê barê karên rojane jî hildigirin, bi xespkirina mafan re rû bi rû ne. Jinên ku hem li malê hem jî li nav erdan bi şidetê re rû bi rû dimînin, gava dozê mafên xwe dikin jî bi derxistina ji kar gef li wan tê xwarin.
Li gorî daneyan û bûyerên li ber çav rojane li Tirkiyê herî kêm 4 jin tên qetilkirin. Jinên li kêleka hev têkoşîna hevpar dikin wiha bersivê didin tundiya li ser jinan: “Heta em jiyanek azad û wekhev ava bikin, em ê we aciz bikin.”
Tirkiye, piştî noqteya xwe ya leşkerî ya Morekê ji noqteya xwe ya leşkerî ya Şîr Magarê jî vekişiya. Komên paramîlîter ku destpêkê li dijî vekişandina Tirkiyeyê derketin, pê re bêdeng bûn. Tê zanîn ku Tirkiye van hêzan li ser hedefên nû motive kiriye.
Endama Înîsiyatîfa Jinan a Rojhilata Navîn Buşra Elî diyar kir ku wan bi avakirina Înîsiyatîfê re tovên têkoşînê çandine û felsefeya Ocalan di têkoşîna jinan de rûpelek nû vekiriye.
Tevî hemû hewldanên ji bo kûrkirina şerê di navbera tirk-kurdan de, Rêberê PKK'ê Abdullah Ocalan li Îmraliyê israra xwe ya ji bo aştiyê her tim domand. Ji bo çareseriyê proje hilberandin û her tim ji bo aştiyê destê xwe dirêj kir, lê ev hewldanên wî nedihatin bersivandin.
Di pêvajoya ku partiyên Kurdan ji bo yekîtiyê têdikoşin de, hewldanên PDK'ê şerê navxweyî dikeve rojevê. Di vê pêvajoya ku PDK pêşmergeyan dişine herema Garê de, Endamê Komîteya Rêveber a PKK'ê Murat Karayiyan got "Em şerê navxweşî naxwazin'. Lê li dijî vê yekê Serokê PDK'ê Mesut Barzanî daxuyanî da û li dijî PKK'ê şer îlan kir. Ev bû sedema pirsan û bertekan.
Civaknas Yasîn Dûrak qedexekirin û astengkirina axaftina bi zimanê zikmakî wekî "qirkirina çandî" pênas kir û got ev jî bi qasî qikirinê sûcekî mezin e.